Jakovlev, die eind jaren ’80 lid was van het politbureau van de Communistische Partij (CPSU), was de belangrijkste bondgenoot en assistent van partijleider Michail Gorbatsjov bij het doorvoeren van de grootscheepse economische en maatschappelijke hervormingen in de Sovjet-Unie. Hij was persoonlijk verantwoordelijk voor het toestaan van meer bewegingsvrijheid aan de nieuwsmedia in het land en moedigde hen zelfs aan te publiceren over de wreedheden van bijvoorbeeld het regime van Sovjetdictator Josef Stalin.Jakovlev overleed in zijn huis. De doodsoorzaak was niet direct duidelijk. Hij had last van hoge bloeddruk en was eerder op de dag nog voor behandeling in het Klinisch Hospitaal van het Kremlin geweest.

„Hij heeft enorm bijgedragen aan de democratische processen in en de transformatie van het land”, zei Gorbatsjov in een reactie vanuit Londen. De laatste president van de Sovjet-Unie noemde de dood van zijn oude kameraad en assistent een „onherstelbaar verlies.”

Jakovlevs politieke carrière begon meteen na zijn afstuderen aan de universiteit van Jaroslavl in de jaren ’50. Hij beklom de ladder van de Sovjetmacht zoals het een klassieke ”apparatsjik” betaamt en was van 1969 tot 1973 hoofd van het Departement van Ideologie en Propaganda van de CPSU.

Toen hij in botsing kwam met andere topfunctionarissen in de partij werd hij voor straf als ambassadeur naar Canada gestuurd. In die functie ontmoette hij in 1982 Michail Gorbatsjov, toen nog een ’gewoon’ lid van het politbureau van de in de USSR oppermachtige CPSU. In een interview in 1995 noemde Jakovlev zijn eerste gesprek met Gorbatsjov „een elektrische reactie tussen twee mannen met dezelfde ideeën.”

Nadat Gorbatsjov in 1985 partijleider was geworden, zette hij Jakovlev meteen aan het hoofd van een aantal belangrijke departementen. In 1987 werd Jakovlev volwaardig lid van het politbureau belast met ideologie. In die functie was hij verantwoordelijk voor alles wat de door de staat bestierde Sovjetkranten publiceerden. Onder hem kregen de redacties voor het eerst grote vrijheid om te schrijven over misstanden in de Sovjet-Unie en over de afschuwelijke wreedheden begaan door de geheime dienst en de partij, vooral onder Stalin.

Het was bijvoorbeeld Jakovlev die in de kranten liet verschijnen dat de Sovjet-Unie in 1939 een pact had gesloten met nazi-Duitsland dat haar het recht gaf de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen in te lijven en de helft van Polen te bezetten.

Jakovlev liet ook bekend worden dat de geheime dienst NKVD duizenden Poolse intellectuelen had vermoord en begraven in een bos bij Katyn, en niet de nazi’s, zoals de Sovjetburgers altijd was voorgehouden. Ondanks felle kritiek van de conservatieve vleugel van de partijtop liet hij de journalisten vrijwel alles schrijven en gaf hij de Sovjet-Unie voor het eerst in haar geschiedenis vrijwel volledige persvrijheid.

Maar Jakovlev zei in een interview met persbureau AP dat zijn beleid vaak een teleurstellend effect had. „Ik dacht dat het genoeg was om te zeggen: „Kijk mensen, jullie zijn vrij.” Maar de intellectuelen keken op en begonnen vervolgens weer te zeuren, en de rest interesseerde het geen zier”, zei hij.

Toen Gorbatsjov begin jaren ’90 naar rechts opschoof en steeds meer van de door Jakovlev zo gehate conservatieven toeliet tot zijn regering, stapte hij uit de partij. Korte tijd later, in augustus 1991, pleegden de conservatieven een staatsgreep in een laatste poging het uiteenvallen van de Sovjet-Unie te voorkomen en het communisme te redden. De staatsgreep mislukte.

Jakovlev, die hard en eerlijk was, weet de coup deels aan het optreden van zijn voormalige baas. „Hij droeg schuld aan het vormen van een team van verraders. Waarom omringde hij zich met mensen die in staat waren tot verraad?” zei hij.

De coup versnelde het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Onder de eerste president van Rusland, Boris Jeltsin, werd hij voorzitter van de commissie voor rehabilitatie van slachtoffers van de politieke onderdrukking van het sovjetregime. Jeltsin zei gisteren dat Jakovlev van enorm belang is geweest voor de ontwikkeling van democratie in Rusland.

De Russische president Vladimir Poetin prees hem om zijn bijdrage „aan de democratische wedergeboorte en de ontwikkeling van de burgermaatschappij” in Rusland.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken van de USSR, Eduard Sjevardnadze, die ook een grote rol speelde in perestrojka en glasnost, noemde zijn oud-collega een „opmerkelijk en zeer intelligent man. Hij was een goede vriend, het doet vreselijk veel pijn.”