Aan de hand van voorbeelden uit kranten gaan de beide auteurs in op het fenomeen religie. Artikelen uit onder meer het Trouw, NRC, Reformatorisch Dagblad en Nederlands Dagblad passeren de revue: een politie-inval in het Santo Daime-kerkgenootschap in Amsterdam vanwege vermeende verdovende middelen (berichtgeving in RD en ND), een imam die een zoontje doodt voor het offerfeest, een besnijdenis, het dragen van een tulband en de publicatie van een islamstrip (met daarin de profeet Mohammed afgebeeld) die emoties oproept bij moslims. Kortom, onderwerpen die midden in de actualiteit staan.Kennismaking

Prof. Wiegers: „We hebben het verschijnsel religie willen belichten vanuit berichtgeving door de media om te laten zien welke belangrijke plaats religie inneemt in onze samenleving. In Nederland staat godsdienst veel meer in de belangstelling dan zo’n twintig jaar geleden. De religieuze kaart in ons land is ingrijpend veranderd, omdat mensen met een andere religieuze achtergrond hier zijn komen wonen. Maar ook allerlei gebeurtenissen in internationaal verband laten zien dat religie een factor van betekenis is geworden.”

Tegelijkertijd staan echter grote groepen Nederlanders steeds verder af van religie en religieuze tradities, stelt de Nijmeegse hoogleraar. Hij zegt dat het boek ”Religie in de krant” (uitg. Valkhof Pers, Nijmegen) bedoeld is als een eerste kennismaking met de godsdienstwetenschap. „We hebben geen theoretisch boek willen schrijven, maar een boek geënt op de praktijk. Als vanaf 2007 godsdienst als examenvak mogelijk is, is dit boek ook voor die doelgroep een goed middel om zich te oriënteren in de verschillende godsdiensten en hun symbolen. Leerlingen kunnen ervoor terecht als ze een profielwerkstuk maken. Bovendien bestaan er niet zo veel inleidingen in de godsdienstwetenschap.”

Distantie

Wiegers is niet van mening dat de pers tekortschiet op het punt van berichtgeving over godsdienst. „Er zijn kranten die daarmee consistent omgaan, zoals het RD en ND, allebei kranten die sterk naar religie van binnenuit kijken. Trouw en NRC hebben iets meer kritische distantie ten opzichte van godsdienst. Wat de grote publieksdagbladen betreft, heb ik de indruk dat hun aandacht voor religie meer incidenteel en minder diepgaand is. Maar ook daar krijgt het onderwerp steeds meer serieuze aandacht.”

Uit het onderzoek blijkt volgens Wiegers dat de kranten godsdienstige kwesties vanuit een eigen invalshoek belichten. „Het RD-bericht over de inval van de politie ging bijvoorbeeld gepaard met een reactie van een hoogleraar kerkrecht die de vraag voorgelegd kreeg of deze inval niet strijdt met de ’immuniteit’ van de kerkdienst. Dat getuigt van een serieuze aanpak.”

Objectiviteit is echter nooit mogelijk in het beschrijven van religies, zegt Wiegers stellig. „Als er één ding geconstateerd moet worden, dan is het wel het feit dat onze kennis van religie vergaand gekleurd wordt door het eigen standpunt. Wij hebben geprobeerd in ons boek de godsdienstige verschijnselen naast elkaar te zetten zonder een waardeoordeel te vellen.

Het boek gaat uit van een multiperspectivistische benadering van de godsdienst, dat wil zeggen dat de verschillende godsdiensten naast elkaar worden gezet. Die werkwijze is eigen aan de godsdienstwetenschap. We gebruiken de historische en empirische methode, waarbij we nooit kunnen achterhalen of de openbaring waarop de gelovige zich beroept ook waar is. De vraag naar de waarheid blijft in het midden.”

Ethiek

Dat wil volgens de hoogleraar niet zeggen dat de godsdienstwetenschapper kritiekloos alles aanvaardt wat zich op godsdienstig gebied voordoet. „We kijken kritisch naar de manier waarop de bronnen zijn gebruikt en hoe de historische omstandigheden van een bericht eruitzien. We maken kritische kanttekeningen bij religieuze uitingen als bepaalde gegevens strijdig zijn met ethische inzichten, zoals mensenrechten, of wanneer er sprake is van het gebruik van geweld.”

Het boek neemt als casus bijvoorbeeld een bericht over een islamiet die zijn zoontje offert omdat hij in een droom daartoe de opdracht zou hebben gekregen. „Het is een bericht waarvan we geen enkele achtergrondinformatie hebben. We kunnen zo’n bericht niet verklaren vanuit de traditie van het offer van Abraham, een traditie die zeer complex is. We moeten ons afvragen waarom deze man tot zijn daad gekomen is. Is het werkelijk om religieuze redenen, of hebben we hier gewoon te maken met een verwarde man?”

De auteurs laten de waarde van religieuze symbolen zien, zoals het hoofddoekje (voor moslims) en de tulband (voor sikhs). „Een land als Frankrijk verbiedt hoofddoekjes voor islamitische meisjes op publieke middelbare scholen omdat het een teken van onderdrukking zou zijn. Onze mening is dat het in Nederland geen goede zaak is om religieuze symbolen helemaal uit het publieke leven weg te dringen. In Nederland voelen moslims dat het klimaat voor hen intolerant wordt sinds de moord op Theo van Gogh. Nederland is zelfs het meest achterdochtige, anti-islamitische land, zo bleek onlangs uit opinieonderzoek. En dat vind ik erg zorgwekkend.”

Secularisatie

In Nederland, maar ook in andere Europese landen blijkt dat mensen toch maar moeilijk kunnen omgaan met religieuze uitingen, zo stelt Wiegers. „Dat heeft natuurlijk te maken met de secularisatie, maar dat is geen reden om het verschijnsel te negeren. Religie verdient even serieuze aandacht als andere aspecten van het leven, zoals economie en politiek.

Je moet zelfs zeggen: Religie is een heel belangrijk facet van het menselijk bestaan omdat het is wat vele mensen ten diepste drijft. We hebben een tijd gedacht dat religie zou verdwijnen naarmate de secularisatie voortschreed, maar nu blijken religie en moderniteit samen te kunnen gaan. Ondanks de secularisatie groeien zelfs de traditionele en orthodoxe religies. De religieuze factor vraagt voor deze tijd een doordenking van de wetenschapper én de journalist.”