De inwoners van Uganda kunnen volgens presidentsvrouw Janet Museveni een voorbeeld nemen aan hét nationale symbool van het land: de kraanvogel. In de Ugandese steden hangen posters van haar voorlichtingsprogramma, met de boodschap: ”De kraanvogel blijft trouw aan één partner tot de dood. Toevallig? Onthouding en trouw - 100 procent gegarandeerd”. Onder de tekst kijken twee innig verstrengelde kraanvogels de passant aan.

Andere posters laten een vrachtwagenchauffeur zien die bij een hotel twee vrouwen treft die hem proberen te versieren. ”Dank God dat ik nee zei tegen aids - op weg naar mijn vrouw”, staat erboven. Eronder: ”Onthouding - waarom niet?”.

Diverse internationale (mensenrechten)organisaties zijn beslist niet te spreken over deze wijze van voorlichting, die volgens hen symptomatisch is geworden. De speciale VN-gezant voor aids in Afrika, Stephen Lewis, haalde deze week fel uit naar de Verenigde Staten, die volgens hem de motor zijn achter deze eenzijdige voorlichtingcampagnes. De aanpak leidt volgens Lewis tot „grote schade en ongetwijfeld een fors aantal aids-infecties” omdat de mogelijkheid van condoomgebruik geheel buiten beschouwing gelaten wordt.

Lewis deed zijn uitspraken na de publicatie van berekeningen van onder meer het Amerikaanse Centrum voor Gezondheid en Geslachtsgelijkheid. Volgens deze non-gouvernementele organisatie (ngo) is er in Uganda vraag naar ongeveer 120 tot 150 miljoen condooms per jaar, maar blijft het beschikbare aantal dit jaar bij ongeveer 30 miljoen steken. De prijs van het product zou met 300 procent gestegen zijn.

De Amerikaanse regering is hier debet aan, omdat zij het voorbehoedsmiddel alleen nog maar beschikbaar wil stellen aan zogenoemde ”hoge risicogroepen”, stelt de beweging in een een deze maand uitgebracht rapport. Bij de definiëring van dit begrip hanteert de grootmacht volgens het centrum wel erg enghartige criteria. Een groot deel van de bevolking moet daardoor dit beschermmiddel tegen HIV/aids ontberen. Amerika draagt jaarlijks 100 miljoen dollar bij aan aids-projecten in Uganda, waarvan 8 miljoen gereserveerd is voor de voorlichting.

Ook presidentsvrouw Janet Museveni („een extreem conservatief evangelicaal christen”) krijgt er in het rapport van langs. Zij zou de bevolking misleidende informatie over de -volgens haar vaak dubieuze- effectiviteit van condooms voorschotelen en promotors van condoomgebruik tegenwerken.

In maart publiceerde Human Rights Watch al een lijvig rapport over het Ugandese voorlichtingsbeleid onder de veelzeggende titel: ”Hoe minder zij weten, hoe beter”. Minderheidsgroepen als prostituees zouden volgens de mensenrechtenorganisatie in de huidige campagnes geen goede voorlichting krijgen. Straatkinderen gebruiken seks vaak als middel om geld te verdienen en zo te overleven. Zonder condoom is dat levensgevaarlijk. Maar ook wordt voorbijgegaan aan vrouwen die binnen het huwelijk aids kunnen oplopen, omdat hun man minder trouw is. „Uganda moet voortbouwen op eigen succes en niet de fouten van de Verenigde Staten adopteren”, stelt het rapport.

De beleidslijn van de regering-Museveni is in de laatste drie jaar volgens critici kortom gevaarlijk verschoven. Uganda was het meest succesvolle land op het gebied van aids-bestrijding, maar kan dat op deze manier niet blijven, vrezen ze. Uganda drong het aantal aids-besmettingen terug van -de schattingen lopen uiteen- 15 tot 30 procent in het begin van de jaren negentig tot de huidige 6 procent. Met dit succes geldt het 27 miljoen inwoners tellende land als een schoolvoorbeeld van effectief aids-beleid.

De Ugandese regering is ondertussen niet onder de indruk van de aantijgingen van Lewis en de ngo’s. Tegenover de Ugandese krant The Monitor liet minister van Gezondheid Jim Muhwezi zich ontvallen dat er wel een haatcampagne aan de gang lijkt te zijn tegen degenen die op een andere manier tegen aids willen strijden dan met condooms. Bovendien ontkende hij dat de regering geen aandacht voor condoomgebruik zou hebben.

Zijn staatssecretaris, Mike Mukhula, gaf aan dat er geen sprake is van een ingrijpende beleidswijziging. „Ik wil tegenover de wereld benadrukken dat we vastgehouden hebben aan de lijn van onthouding, trouw en gebruik van het condoom als belangrijkste strategie in de strijd tegen HIV/aids.” Bovendien zouden er twee maanden geleden 65 miljoen condooms geleverd zijn. Nog eens 80 miljoen stuks zijn onderweg, zei hij. Het gerucht dat er miljoenen condooms in depots opgeslagen liggen, deed hij af als onzin.

Ook de Amerikaanse regering neemt de beschuldigingen van Lewis niet serieus. De aids-coördinator van de VS, Mark Dybul, zei tegenover persbureau Reuters dat de opmerkingen die hij gehoord had „volkomen onjuist” zijn en dat „effectieve preventieprogramma’s” verkeerd gekarakteriseerd waren. Condoomgebruik maakt deel uit van een evenwichtig antiaids-programma dat Amerika volgens het ABC-principe voert, aldus Dybul. Onthouding (Abstinence), trouw (Be faithful) en condoomgebruik (use Condom) zijn -in die volgorde- daarbij de leidende waarden.

Verandering van beleid in Uganda naar aanleiding van de rapporten valt dus niet te verwachten. „Het is geen wet dat onze kinderen seks moeten hebben”, verklaarde Janet Museveni ooit. In Uganda gaat het gedrag van de kraanvogel boven een internationaal rapport.