”De Acht”
Auteur: Katherine Neville
Uitgeverij: Luitingh, Amsterdam, 2005
ISBN 90 245 5194 3
Pagina’s: 672
Prijs: € 19,95. Een spannende roman schrijven over een schaakspel, is dat mogelijk? De Amerikaanse Katherine Neville bewijst met haar debuut ”De Acht” dat dit kan. Op een verrassende manier verweeft zij historische feiten met een fictieve legende over een eeuwenoud schaakspel, waarbij ze de lezer, ook de niet-schakende, tot het einde weet te boeien.

Deze historische thriller heeft twee verhaallijnen: de ene start in 1790 in Zuid-Frankrijk, de andere in 1972 in New York. In beide tijdperken speelt een vrouw de hoofdrol. Zij gaat met hulp van anderen op zoek naar het mysterie achter een legendarisch schaakspel dat ooit van Karel de Grote was. In de onderdelen van het spel -de stukken, het bord en de doek- zit een formule verborgen. Degene die het spel compleet heeft en de formule weet te ontcijferen, zal beschikken over een macht zonder grenzen.

Het boek -reeds geschreven in 1988 en pas dit jaar in het Nederlands vertaald- opent met twee citaten: ”Schaken is Leven” en ”Het leven is een soort schaken”. Als een schaakspel is ook het boek opgebouwd: met een zwarte en een witte partij - de goeden en de kwaden. Beide partijen ontzien niets en niemand in hun strijd om de stukken te bemachtigen. Uiteraard staan de hoofdpersonen aan de goede kant.

Mireille de Remy is de hoofdpersoon in het verhaal dat begint in 1790. Zij is er getuige van hoe de schaakstukken, die eeuwenlang verborgen lagen in een abdij in Zuid-Frankrijk, door het hele land worden verspreid. De leiders van de Franse Revolutie hebben namelijk ontdekt dat er een grote macht in dit schaakspel schuilt en ze weten ook waar het spel verborgen ligt. Daarom wordt de abdij gesloten en verspreiden de nonnen zich door Frankrijk, elk in het bezit van een schaakstuk.

De novices Mireille en haar nichtje Valentine vertrekken naar Parijs. Als Valentine daar vanwege haar rol in het spel ter dood wordt veroordeeld, besluit Mireille het geheim zelf te gaan ontcijferen.

Knappe schrijfstijl
Twee eeuwen later houdt het schaakspel nog steeds velen bezig. Catherine Velis -de andere hoofdpersoon- raakt er tegen haar wil bij betrokken. Ze is vanwege haar intelligentie door de zwarte partij uitgekozen om het mysterie te ontcijferen van het spel dat sinds de Franse Revolutie wordt vermist. In de plot raken de verhalen van Mireille en Catherine elkaar op verrassende wijze.

Dit boek heeft veel sterke kanten. Neville hanteert voor de twee tijdperken een verschillende schrijfstijl en dat is knap gedaan. Vooral het verhaal van Mireille ten tijde van de Franse Revolutie is goed geschreven. Het valt aanvankelijk dan ook een beetje tegen als de schrijfster van het verleden overstapt op het heden. De 20e-eeuwse Catherine heeft haar carrière verprutst en klaagt daarover bladzijden lang in ietwat platvloerse taal. Maar enkele hoofdstukken en twee mysterieuze moorden verder weet de auteur ook in dit gedeelte de aandacht vast te houden.

Sfeer
Er staan mooie sfeerbeschrijvingen in het boek. In de eerste alinea van het boek is bijvoorbeeld al direct de dreiging van de Franse Revolutie zichtbaar en hoorbaar: „Een grote groep nonnen stak de weg over. Hun kappen fladderden achter hun hoofden aan als vleugels van reusachtige vogels. (…) De nonnen liepen door de donkere mist die iedere ochtend over de vallei neerdaalde en begaven zich in zwijgende paren in de richting van het zware gebeier van de klok in de hoger gelegen heuvels.”

Vooral in het verhaal van Mireille verweeft Neville op een gedurfde manier feit en fictie. De lezer zal de beschrijvingen van het legendarische schaakspel net zo geloofwaardig vinden als die van de Franse Revolutie en van alle historische personen die de revue passeren, zoals Robespierre, Napoleon, Rousseau, Voltaire en vele anderen.

De spanning zit er tot het einde in. Maar daarvoor heeft Neville wel een waarzegster, een profeet van vier jaar oud, zwartwitbeschrijvingen van helden en boeven en iets te veel sensatie nodig. Catherine begint bijvoorbeeld zonder enige voorbereiding aan haar zoektocht naar schaakstukken in de grootste woestijn ter wereld. Ze neemt slechts zes flessen drinkwater mee en geen proviand, geen kaart, geen bescherming tegen de zon. Ja, dan krijg je vanzelf een sensationeel verhaal. De boeven van de andere partij die hen op de hielen zitten, voeren de spanning nog wat verder op.

Etaleren van kennis
Tegenover deze oppervlakkige actieverhalen staan de moeilijkheden die Mireille en Catherine tegenkomen bij hun pogingen om de formule van het schaakspel te ontcijferen. Hier pakt de schrijfster het soms wel weer erg intelligent aan. Allerlei theorieën passeren de revue, over paardrondes -hier zal de niet-schaker even afhaken-, harmonische analyse, universele gravitatie en de precessie van de equinox. Het lijkt vooral een etaleren van kennis, want in de ontknoping wordt er niets meer mee gedaan.

Die ontknoping zou in werkelijkheid overigens niet mogelijk zijn. Dat maakt deze roman origineel en gedurfd, maar tegelijk haalt het de kracht er een beetje uit en dat is jammer. De keuze die Catherine aan het einde van het boek maakt en de argumenten op grond waarvan, maken het weer enigszins goed.