Afgelopen weken kregen krantenlezers een zeldzaam kijkje in de smoezelige wereld van de Italiaanse ”haute finance”. Dagenlang publiceerden de meeste Italiaanse dagbladen de uitgeschreven gesprekken tussen belangrijke kopstukken van de financiële wereld. Het afluisteren vormde onderdeel van een gerechtelijk vooronderzoek naar de handel en wandel van een paar financiers die op -naar wat werd vermoed- ongeoorloofde wijze de bank Banca Antonveneta wilden overnemen.

Lezers kregen op onthutsende wijze te zien hoe financiële deals werden gesloten. En hoe sommigen kennelijk nietsontziend te werk gaan. Gianpiero Fiorani, de aanvoerder van de groep die Antonveneta wilde overnemen, zei bijvoorbeeld over zijn concurrent Geronzi: „Ik wens Geronzi de dood toe. Hij is de kanker van het land.”

En passant konden krantenlezers smullen van sms’jes van de naïeve vrouw van de financier Stefano Ricucci. „Mijn broer reed met een lekke band. Ze zeiden dat er iets geks in de band zat. Het kon wel een aanslag zijn!” Typerend voor de sfeer van ouwejongenskrentenbrood die uit de gesprekken naar voren kwam, is de opmerking van de bankier Fiorani als hij van Fazio gevoelige informatie krijgt: „Ik kan je wel een zoen op je voorhoofd geven, Tonino.”

Uit de gesprekken blijkt dat indirect premier Berlusconi ook een rol speelt. Hij zou achter Ricucci’s poging zitten om de RCS Mediagroep over te nemen. Mocht RCS (die onder andere de krant Corriere della Sera uitgeeft) in handen van Berlusconi komen, dan is het zo goed als gedaan met de onafhankelijke pers in Italië. Overigens ontkende de premier dinsdag dat hij RCS aan zijn reusachtige media-imperium wil toevoegen.

De gesprekken -goed voor 1000 pagina’s uitgeschreven tekst- zijn zonder twijfel gelekt door iemand binnen de magistratuur, waarschijnlijk het Milanese hof. Daarmee hoopte men wellicht de zaak sterker te maken. Een deel van de Italiaanse rechterlijke macht heeft de slechte eigenschap informatie uit het vooronderzoek heimelijk aan journalisten door te spelen. Het heeft er in het verleden zelfs toe geleid dat betrokkenen uit schaamte de hand aan zichzelf sloegen.

Ditmaal heeft de justitiële tactiek niet gewerkt. Premier Berlusconi kondigde afgelopen weekend vanaf zijn vakantieadres op Sardinië aan dat het uit moet zijn met het afluisteren van telefoongesprekken en het lekken daarvan naar de pers. Het is „absoluut schandalig” dat de gesprekken in de media worden gepubliceerd, zei Berlusconi.

Hij meldde dat zijn regering begin september met een wetsvoorstel komt dat het afluisteren aan banden gaat leggen. Degene die informatie van een afgeluisterd gesprek doorgeeft en degene die die informatie publiceert, staat een gevangenisstraf van vijf tot tien jaar te wachten. De enige uitzondering betreft onderzoek naar maffia of terrorisme.

Tegenstanders van de ophanden zijnde wet vrezen een inperking van de persvrijheid. Anderen reppen van klassenjustitie. „Zo’n verbod is alleen bedoeld om onderzoek naar witteboordencriminaliteit te bemoeilijken”, zei Armando Spataro, een Milanese officier van justitie, dinsdag. Anderen vrezen dat de wet een obstakel wordt voor gerechtelijk vooronderzoek.

In Italië is het afluisteren een vaak gebruikt middel tijdens gerechtelijk vooronderzoek. Volgens het onafhankelijke onderzoeksinstituut Eurispes zijn de laatste tien jaar 30 miljoen mensen in Italië afgeluisterd. Dat komt overeen met drie op de vier personen tussen de 15 en de 70 jaar. De laatste vijf jaar is het aantal telefoontaps met 128 procent toegenomen. Het record heeft Sicilië in handen, maar dat heeft dan ook de autochtone maffia binnen zijn grenzen. Ook in het linkse bolwerk Bologna wordt relatief veel afgeluisterd. Dat heeft te maken met allerlei zogenaamde autonome en anarchistische groeperingen.

Volgens het Max Planck Instituut prijkt Italië boven aan de lijst van westerse landen waar het meest wordt afgeluisterd. Ook bijzonder is dat telefoongesprekken en informatie over telefoonverkeer wettelijk vijf jaar mogen worden opgeslagen. Tegenstanders van het onderscheppen van gesprekken wijzen ook op de hoge prijs van het aftappen van telefoons. Vorig jaar kostte het afluisteren de overheid 260 miljoen euro. „We hebben papier en kopieermachines nodig, niet het afluisteren”, zei de plaatsvervangend procureur-generaal van Venetië woensdag.

Maar de aanval op justitie en de media laat onverlet dat het eigenlijke probleem -een ondoorzichtige en soms strafbare wijze van zakendoen- niet wordt aangepakt. Het vertrouwen bij buitenlandse investeerders in Italië is na dit zoveelste schandaal (een vorige affaire betrof zuivelfabrikant Parmalat, beter bekend als het Europese Enron) nog meer geschaad. Standard & Poor’s verlaagde deze week de kredietwaardigheid van het land. Het is nu in Italië -en Griekenland- risicovol zaken te doen. En mogen de zaken binnenkort misgaan, kun je in elk geval ongestoord via de telefoon je gram halen.