Het symposium van de Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte is inmiddels uitgegroeid tot een vijfjaarlijkse happening. Prof. Kuiper, bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte, zit samen met de VU-hoogleraar prof. dr. S. Griffioen de conferentie voor. Prof. dr. R. J. Mouw (Fuller Theological Seminary in de Verenigde Staten) verzorgt op 15 augustus de openingslezing van het symposium.

Op deze conferentie wordt nagegaan welke mogelijkheden de christelijke ethiek biedt én voor welke uitdagingen ze staat. „Het thema is ingegeven door het gevoel dat er in brede kringen een morele crisis gaande is”, zegt Kuiper. „De samenleving worstelt met grote ethische vragen. Er is veel aandacht voor allerlei ethische problemen, zoals ongewenste intimiteit, onaangepast maatschappelijk gedrag, fraude onder individuen en grote instellingen, en tal van andere zaken. Bovendien zijn er veel nieuwe ethische vragen op ons afgekomen, zoals adoptie door homoparen, kunstmatige bevruchting, genetisch onderzoek, draagmoederschap, de kwestie van levensbeëindiging. Neem een gemiddeld journaal of een krant, het gaat allemaal om dit soort kwesties.”

Het afwijkende menselijke gedrag blijkt moeilijk te reguleren en er is een onvermogen om dat inhoudelijk op te lossen, zo constateert Kuiper. „In bepaalde beroepssectoren en bij de overheid wordt intussen de ene na de andere ethische code ontworpen. Neem nu euthanasie. Levensbeëindiging mag, mits de arts zich maar houdt aan zogeheten zorgvuldigheidsregels. Daarmee wordt een bepaalde gedragslijn protocollair vastgelegd. Zo zijn er ook codes om bestuurlijke integriteit te definiëren, om ongewenste intimiteiten te voorkomen en om bedrijven tot ethisch gedrag te brengen. Protocollen leggen echter niet noodzakelijkerwijs de juiste ethiek vast, maar kappen een ethische discussie af door een afspraak te maken.”

Tijdens het congres wordt een poging gedaan om de problemen veel meer inhoudelijk te benaderen. Is de verlegenheid rond tal van ethische vragen niet de erfenis van de Verlichting? zo vraagt Kuiper zich af. „De Verlichting heeft niet gegeven wat ze beloofde: vrijheid en onafhankelijkheid. Ze heeft de mensen dieper in het moeras getrokken. Het hooggeroemde vrijheidsdenken, de individualisering, de autonomie en de zelfbeschikking hebben de ethische problemen alleen maar vergroot. De verwarring rond de Amerikaanse patiënt Terry lag onder meer hierin dat beide kampen zich beriepen op zelfbeschikking. De diepere beginselen van onze westerse cultuur zijn niet bij machte geweest de crisis te overwinnen. De morele crisis van onze tijd is diep, omdat ze gepaard gaat met een fundamentele twijfel aan universele normen. Het postmodernisme laat zien dat nu iedereen zijn eigen ethiek construeert.”

De ethiek zelf is onderdeel van de morele crisis geworden, stelt Kuiper. „Ze kan namelijk geen richting meer wijzen, onzeker als ze is over de eigen gronden.” Kuiper wijst op twee wegen die onderzocht zullen worden tijdens het symposium. De eerste betreft de claim dat christelijke ethiek universeel is en een ’gouden regel’ bevat voor heel de mensheid. „Christelijke ethiek is in die optiek een antwoord op het gebod van God en de normen die Hij in de schepping heeft gelegd. Het probleem is echter dat steeds meer christenen, geïntimideerd door de liberale zienswijze, hun ethiek reserveren voor zichzelf en de claim op universaliteit laten varen.”

De tweede weg gaat in de richting van een ”gemeente-ethiek”: de christelijke gemeente als levend voorbeeld voor de wereld. „Deze weg bewandelt een belangrijk deel van de protestantse christenen. De praktijk van het christelijk leven, de christelijke levensstijl en de navolging moeten dan de overtuigingskracht leveren voor de waarheid van de christelijke ethiek. Het gevolg is echter dat ethiek in de eerste plaats ethiek van de christelijke gemeente wordt, los van en tegenover de ethiek van de wereld. Het symposium zal zich onder meer bezig houden met de vraag of er ruimte is voor een gezamenlijke agenda voor christelijke ethiekbeoefening.”

De titel van het symposium duidt erop dat ethiek op een drietal niveaus wordt besproken: de persoon, de (professionele) praktijk en de samenleving als geheel. Ook de aan populariteit winnende deugdenethiek zal een plaats hebben. Hierin gaat het om de morele vorming van de persoon. Thema’s als levenskunst, integriteit, ontwikkeling van beroepsnormen laten zich hier moeiteloos mee verbinden. Maar de reikwijdte van de ethiek is breder. Er zal tijdens het symposium in speciale panels gediscussieerd worden over milieu-ethiek, ethiek van de zorg, politieke ethiek, onderwijs, media en opvoeding.

De reformatorische wijsbegeerte heeft zich in het verleden weinig beziggehouden met de ethiek, zo stelt de voorzitter van het symposium. „Wijsgeren lieten de ethiek doorgaans over aan de theologen. De reformatorische wijsbegeerte, die haar inspiratie ontleent aan A. Kuyper, H. Bavinck en H. Dooyeweerd, richtte zich veel meer op systematische reflectie op de structuur van de werkelijkheid (als schepping) en de vragen rond kennis en wetenschap. Intussen heeft de reformatorische wijsbegeerte haar blikveld behoorlijk verbreed en houdt zij zich bezig met een breed spectrum van wijsgerige, maatschappelijke en ethische vragen.”

De sprekers op het symposium behoren grotendeels tot de reformatorische wijsbegeerte. „De beweging is nog steeds vitaal en timmert internationaal aan de weg”, zegt prof. Kuiper. „In het Dooyeweerd Centre in Hamilton (Canada) vertalen ze nog steeds werken van Dooyeweerd. Dat zou niet gedaan worden als zijn werken niet meer werden gelezen. Er komen op het symposium mensen uit Amerika, Rusland, Brazilië, Zuid-Korea, Zuid-Afrika, Afrika, Nieuw-Zeeland, China en vele andere landen. De conferentie heeft ook de betekenis van familieontmoeting. Deelnemers uit het buitenland zien Nederland nog steeds als de bakermat van de reformatorische wijsbegeerte. Er is wel eens over nagedacht om de conferentie elders te houden, maar de meesten vinden Nederland toch de aangewezen plaats. Mensen hebben hier het gevoel dat ze een beetje thuiskomen.”