Weliswaar is het huidige TBS-systeem voor verbetering vatbaar, maar het is van alle kwaden het beste. Dat was het uitgangspunt dat minister Donner gisteren koos in het kamerdebat naar aanleiding van de aanhouding van TBS’er Wilhelm S. op verdenking van moord op een 73-jarige Amsterdammer.

Volgens de bewindsman is ons TBS-systeem niet alleen humaan voor de geesteszieke criminelen zelf, maar is ook de samenleving er ondanks alles beter mee uit. Tenzij we, zo gaf hij aan, deze mensen levenslang opsluiten. Maar dat wil niemand, behalve de LPF en Wilders.

Zonder TBS zouden veroordeelde criminelen na het uitzitten van hun straf onbehandeld op straat komen te staan. „Dat levert pas echt risico’s op”, hield Donner de Kamer voor. Daarom verdedigde hij hartstochtelijk het systeem waarbij geestesgestoorden pas vrijkomen na een intensieve behandeling en pas op een moment dat de behandelaars het verantwoord achten. Vanuit het buitenland is tegenwoordig grote belangstelling voor deze aanpak, zo kon Donner nog melden.

Het TBS-systeem voorziet erin dat de terugkeer naar de maatschappij geleidelijk verloopt. De TBS’er krijgt eerst begeleid verlof in de directe omgeving van de kliniek, daarna mag hij de regio in, vervolgens krijgt hij toestemming om onder begeleiding naar huis te gaan, om ten slotte zonder begeleiding steeds langer weg te blijven.

Het enige zwakke punt in dit systeem is dat heel moeilijk is in te schatten of de TBS’er toch weer in herhaling valt. De geesteswetenschap is geen wiskunde, tekende Donner aan. Doordat behandelaars niet in de hersenen van hun patiënten kunnen kijken, blijven er risico’s. Het deed de bewindsman aan 1 Korinthe 13 denken. „We zien nu nog in raadselen”, hielp hij de minder bijbelvaste parlementariërs.

Het dossier van Wilhelm S. illustreerde wat Donner bedoelde. Van 1990 tot 1998 werd hij behandeld in kliniek Oldenkotte in Eibergen, waar hij ontsnapte. Een week later werd hij opgepakt en vastgezet. Na een jaar werd S. overgeplaatst naar de TBS-kliniek Veldzicht in Balkbrug. De psychiaters oordeelden dat hij nooit meer kon terugkeren in de maatschappij en plaatsten hem op de longstay-afdeling.

S. ging in beroep en won. In 2001 startte het resocialisatieproces, bedoeld om zijn terugkeer in de maatschappij voor te bereiden. In maart 2002 ontsnapte hij tijdens verlof aan zijn begeleider en sloeg hij bier in, terwijl hij juist onder invloed van alcohol gewelddadig kon worden. Twee jaar lang moest hij binnenblijven.

Zijn situatie leek hopeloos, totdat hij eind 2002 een vrouw leerde kennen, met wie hij trouwde. Hij zette zich opnieuw in voor zijn behandeling. Bij de verlenging van zijn verlof oordeelde de rechtbank in 2003 dat de resocialisatie voortvarender moest verlopen. Bij die beslissing gingen de rechters af op een lijvige stapel adviezen, die onderling tegenstrijdigheden vertoonden. Zelfs Donner raakte er donderdag in verstrikt.

Voor de veertigste keer mocht hij vorige week op begeleid verlof. Hij leek op de goede weg. In werkelijkheid was er toch weer kortsluiting ontstaan. Hij bleek het geheugen van zijn computer te hebben gewist en was kennelijk van plan om niet terug te keren. Hij werd opgepakt, maar had toen naar alle waarschijnlijkheid wel een moord gepleegd.

Het kostte minister Donner de nodige moeite om uit te leggen dat zo’n systeem weliswaar beter kan, maar altijd risico’s zal blijven opleveren. Sommigen, zoals Halsema (GroenLinks) en Weekers (VVD), erkenden ruiterlijk dat op de argumenten van de bewindsman weinig viel af te dingen.

Rouvoet (CU) analyseerde scherp dat het verwijt dat Donner een dode op de koop toeneemt, niet langer is vol te houden. „Niemand kan een systeem aangeven dat voorziet in resocialisatie en dat geen risico’s oplevert.” Daarbij had de Kamer een schrale troost. Gezonde criminelen vervallen volgens Rouvoet na hun vrijlating veel vaker in herhaling dan behandelde TBS’ers.