Het bericht in Nederlandse media dat prins Willem-Alexander overwoog te gaan stemmen tijdens het referendum over de Europese grondwet, zal hier en daar vraagtekens hebben opgeroepen. Het Algemeen Dagblad zwengelde de discussie aan, wat sommige media overnamen. Het leidde er zelfs toe dat de premier zich ermee ging bemoeien. Balkenende zei vorige week tijdens zijn wekelijkse persconferentie dat hij niet verwacht dat prins Willem-Alexander zal gaan stemmen tijdens het referendum over de Europese grondwet.

Een Koning(in) staat in de Nederlandse context boven de partijen en zo dient ook een kroonprins boven de partijen te staan. Als Willem-Alexander zou stemmen, zou dat blanco zijn. Maar omdat dit niet te controleren is, veronderstelde de premier dat de prins niet naar de stembus zou gaan.

Volgens een ongeschreven regel maken leden van het Koninklijk Huis in het algemeen geen gebruik van hun recht om hun stem uit te brengen bij verkiezingen. Vanuit de gedachte van bovenpartijdigheid hebben Wilhelmina, Juliana en Beatrix als staatshoofd nooit gestemd. Juliana stemde wel toen zij afstand van de troon had genomen. Ze deed dat in haar woonplaats Baarn. Haar voorkeur zou ergens hebben gelegen bij de PvdA en D66, zo luidt het. Prins Bernhard ging pas stemmen na de abdicatie van zijn vrouw. Beatrix heeft nooit gestemd, als prinses niet en als staatshoofd niet.

De Koningin kan dan wel een adviserende inbreng in het regeringsbeleid hebben, maar het is de bedoeling dat zij als symbool van nationale eenheid in de politieke luwte blijft en zo min mogelijk omstreden raakt. In de afgelopen 25 jaar dat Beatrix het koningsambt bekleedt, is die filosofie tot in het ultieme nagestreefd. Als de Koningin haar handtekening plaatst, is dat voor haar geen persoonlijke instemming, maar slechts een bevestiging van, bijvoorbeeld, een wet of benoeming die democratisch en constitutioneel op een juiste manier tot stand is gekomen.

Ter gelegenheid van haar erepromotie aan de Universiteit van Leiden in februari zei koningin Beatrix dat, omdat de Koning boven de partijen staat, hij zich ongebonden en volledig kan inzetten voor de publieke zaak, de res publica. Dit begrip, dat aan de bakermat ligt van het woord republiek, is volgens haar het uitgangspunt dat deze functie de moeite waard maakt.

Prins Willem-Alexander volgt de gewoonte van zijn perfectionistisch ingestelde moeder. Hij liet zich tegenover derden ontvallen dat hij altijd zijn stembriefje verscheurt. Met een referendum ligt het echter iets anders dan bij verkiezingen. Daarom had hij zijn oproepkaart voor het referendum niet meteen in de prullenbak geworpen. En juist dat leverde vermoedelijk het gerucht op dat hij overwoog te gaan stemmen.

Omdat de discussie rond het referendum over de Europese grondwet wel erg politiek werd gespeeld, neigde de prins er sowieso naar geen stem uit te brengen. Hij wil gewoon geen speelbal worden van een politiek spel. De prins zou bij algemene verkiezingen blanco willen stemmen om de democratie op zich te ondersteunen, maar omdat iedereen dan toch blijft gissen wat hij heeft ingevuld, doet hij dat maar niet.

Anders ligt het voor prinsen en prinsessen die wel tot de koninklijke familie behoren maar niet tot het Koninklijk Huis. Er is niets op tegen als zij gebruikmaken van hun stemrecht.

Bij buitenlandse vorstenhuizen is stemmen gebruikelijker dan in Nederland. Het meest treffende voorbeeld van vorstelijk politiek engagement is Bulgarije. Daar boekte de partij van Simeon Sakskoburggotski, die voor de communistische tijd als Simeon II van Saksen-Coburg-Botha koning van Bulgarije was, vier jaar geleden een grote overwinning bij de parlementsverkiezingen.

Natuurlijk zal een referendum over de Europese grondwet het Nederlandse Koninklijk Huis na aan het hart hebben gelegen. De Oranjes zijn doorgaans zeer Europees georiënteerd. Van koningin Beatrix staat buiten kijf dat ze haar hart verpand heeft aan de zaak van en voor Europa. „Wij staan in Europa voor de taak de identiteit van elk land tot zijn recht te laten komen, zonder de gevaren op te roepen van nationalisme en machtspolitiek”, waarschuwde de vorstin in 2002 tegenover het Europees Parlement in Straatsburg. In 1996 uitte ze exact dezelfde woorden bij de uitreiking van de Karelsprijs van de stad Aken, een onderscheiding die ze kreeg voor haar inzet voor Europa.

Agenda
Koningin Beatrix verricht dinsdagmiddag 7 juni aan het Lange Voorhout in Den Haag de opening van de beeldententoonstelling ”De Paleistuin, Hedendaagse Nederlandse Beeldhouwkunst, een overzicht van 25 jaar Nederlandse beeldhouwkunst”.

Vrijdag 10 juni brengt de Koningin in het kader van haar 25-jarig regeringsjubileum een bezoek aan de provincie Zeeland.