”Urk, de geschiedenis van een eiland”
Auteur: André Geurts
Uitgeverij: De Twaalfde Provincie/Nieuw Land Erfgoedcentrum, Lelystad, 2005
ISBN 90 72380 82 7
Pagina’s: 408
Prijs: € 21,50. Urk is in zijn bestaansgeschiedenis sterk veranderd. Landbouw maakte plaats voor visserij en armoede voor welvaart. Een deel van de omringende zee werd land. Maar Urk was en blijft een eiland, concludeert André Geurts in ”Urk, de geschiedenis van een eiland”.

Het voormalige eiland in de Zuiderzee staat tegenwoordig bekend om de vele kerken en om de visserij. Eeuwen geleden was dat helemaal nog niet zo vanzelfsprekend. De visserij ging pas in de zeventiende eeuw een belangrijke rol spelen en van het geloof van vóór 1600 is nauwelijks iets bekend.

Het gebied dat nu de Noordoostpolder vormt, moet vele jaren voor het begin van onze jaartelling voor een groot deel hebben bestaan uit land. Door erosie zou later land zijn veranderd in moeras, waardoor Urk en Schokland, die toen nog met elkaar waren verbonden, zouden zijn afgezonderd van het vaste land.

Het is jammer dat Geurts bij de beschrijving van het ontstaan van de ’bult’ onder meer spreekt van 180.000 jaar geleden. Niet alle Urkers zullen hem dat in dank afnemen.

In de negende eeuw na Christus zijn Urk en Schokland van elkaar gescheiden, schrijft Geurts. Landbouw vormde in die tijd de belangrijkste bron van inkomsten voor de Urkers. In de loop van de eeuwen kreeg de agrarische sector het steeds moeilijker. Delen van het eiland verdwenen in de Zuiderzee, terwijl op andere plaatsen er weer land bij kwam.

Vooral in de zeventiende eeuw was er veel landafslag. De bewoners waren genoodzaakt zich te wapenen tegen het water. Maar geld voor een zeewering was nauwelijks voorhanden. Amsterdam, dat in 1660 eigenaar werd van Urk, en de Staten van Holland en West-Friesland moesten de portemonnee trekken. Het eiland in de Zuiderzee had een vuurbaken dat van belang was voor de scheepvaart. Het baken stond in een gebied waar veel landafslag was. De geldschieters hadden er dus belang bij dat Urk tegen de zee werd beschermd.

De visserij, die in de plaats van de landbouw kwam, bracht in de eerste eeuwen weinig rijkdom. Zo nu en dan waren er goede jaren, maar een vetpot was het niet. De zeelui woonden met hun gezinnen in kleine huizen.

Niettemin werd de visserij werd steeds belangrijker. In 1850 werkte 88 procent van de kostwinners op een vissersschuit. En in 1904 kreeg het eiland een eigen visafslag. Maar het werken op zee bracht ook gevaren met zich mee. Tussen 1865 en 1904 kwamen 210 Urkers in de golven om.

Het Zuiderzeeproject, waarvoor in 1918 in Den Haag een besluit werd genomen, veroorzaakte veel onrust onder de bewoners van het eiland. Om de meest uiteenlopende redenen waren de mensen tegen. De een was bang dat de Urkers het eiland zouden moeten verlaten, een ander vreesde verlies van werkgelegenheid en een derde vermoedde dat het snel gedaan zou zijn met de zondagsrust. Toen op 28 mei 1932 het laatste gat in de Afsluitdijk werd gedicht, hingen de vlaggen op Urk dan ook halfstok.

Op 3 oktober 1939 kwam de dijkverbinding tussen Lemmer en Urk tot stand. Urk was nog slechts een schiereiland. Maar het verlies van werkgelegenheid bleef uit. De voormalige eilandbewoners gingen aan de slag bij de inpoldering van de Noordoostpolder. En ook de middenstand voer wel bij het project. De hoteleigenaar, de kruidenier en de slager hadden prima tijden. In plaats van armoede kreeg Urk welvaart.

Toch bleef Urk een eiland. Dat had voor een deel te maken met de wens van de bewoners om de eigen cultuur en geloofsovertuiging te behouden. Religie speelt al vele eeuwen een belangrijke rol op Urk. Eerst het rooms-katholicisme, later vooral het protestantisme. Tot 1628 kreeg de Reformatie geen voet aan de grond op het eiland. Pas in dat jaar werd de eerste predikant bevestigd. Veel aanhang kreeg hij echter niet. In 1663 waren nog maar 19 van de ongeveer 300 Urkers protestants. Maar in de jaren erna groeide het aantal sterk.

In de eeuwen die volgden bleef het protestantisme de boventoon voeren. Maar ook hier sloeg de kerkelijke verdeeldheid toe. In 1836 bezocht ds. H. de Cock uit Ulrum het eiland. Sommigen ontvingen hem met open armen, anderen zagen hem liever gaan. Er werd een nieuwe kerkelijke gemeente gesticht. Het aantal afgescheidenen groeide snel. Al in 1845 vormden ze de meerderheid van de kerkgangers.

Ook nu nog is een groot deel van de Urkers kerkelijk. Dat is onder andere te zien aan de samenstelling van de politieke partijen. Socialisten en liberalen krijgen op Urk nauwelijks aanhang.

André Geurts heeft met zijn boek de geschiedenis van Urk gedetailleerd beschreven. De tekst wordt ondersteund met foto’s, afdrukken van documenten en statistieken. Een prettig leesbaar naslagwerk.