Verdienen aan ongewenst gedrag
De overheid gebruikt financiële prikkels om maatschappelijk gewenst gedrag te belonen en ongewenst gedrag te straffen. Bekende voorbeelden zijn de accijnzen op tabak en brandstoffen, verkeersboetes en de BPM die afgedragen moet worden bij de aankoop van een (nieuwe) auto.
De begroting van minister Zalm zal er heel anders uitzien wanneer deze inkomstenbronnen ontbreken. Dat leidt echter tot de vreemde situatie dat de overheid niet alleen rekening houdt met gedrag dat zij bestrijdt, maar er ook van afhankelijk is.
Deze gedachte kwam bij mij naar boven toen vorige week de beslissing van minister Brinkhorst van Economische Zaken opzien baarde om windmolenparken en grote biomassaprojecten niet langer te subsidiëren. Vanwege het succes van de ingestelde regelingen dreigt een financieel tekort. De regeling gaat aan eigen succes ten onder. Dat zou toch niet mogelijk moeten zijn.
De gedachtegang achter een dergelijke subsidieregeling is goed te begrijpen. Het gebruik van fossiele brandstoffen gaat gepaard met milieuverontreiniging. Vrij algemeen wordt aangenomen dat de toename van koolstofdioxide in de atmosfeer door het verbranden van fossiele brandstoffen de belangrijkste oorzaak is van klimaatverandering.
Het probleem van groene energie is dat de kostprijs veel hoger is dan die van fossiele brandstoffen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de overheid het gebruik van groene stroom wil bevorderen om schadelijke effecten voor het milieu te voorkomen. Dat gebeurt enerzijds door heffingen op fossiele brandstoffen en anderzijds door subsidie op groene stroom. Het prijsverschil gaat omlaag, waardoor groene stroom aantrekkelijk wordt.
Toch wringt er iets in het overheidsbeleid. Afgezien van het feit dat de overheid opnieuw een onbetrouwbare partner blijkt, is ook het systeem waarop de prijzen worden bepaald niet consistent.
Het verschil tussen duurzame en fossiele energie is de milieubelasting. Om de negatieve effecten daarvan weg te nemen is het gerechtvaardigd om fossiele brandstoffen te belasten met een heffing, waarmee de kosten van het wegnemen van de milieubelasting betaald kunnen worden. Op deze wijze wordt recht gedaan aan het principe dat de vervuiler betaalt.
tussenkop (u16(Prikkels
Blijkbaar is deze rechtstreekse koppeling afwezig. Een toename van groene stroom betekent een toename van de uitgaande subsidie en afnemende inkomsten uit heffingen op fossiele brandstoffen. Dat treft de overheid dubbel.
Aan het opzetten van een systeem waarin financiële prikkels op een budgettair neutrale wijze ingezet worden om gedrag te beïnvloeden, kleven de nodige bezwaren. Het is bijvoorbeeld buitengewoon moeilijk om de kosten van bestrijding van milieueffecten te bepalen.
Ondanks deze bezwaren verdient het aanbeveling om de inkomsten en de uitgaven van de overheid zodanig te reguleren dat de overheid niet afhankelijk is van het gedrag dat zij wil bestrijden.
Dat vraagt om beleid waarin er rechtstreekse verbanden worden gelegd tussen inkomsten die komen uit de heffing op ongewenst gedrag en uitgaven ter bevordering van het gewenste gedrag. De wijziging in het voorstel voor invoering van de kilometerheffing, waarbij de opbrengst gebruikt wordt voor opheffing van knelpunten, brengt dit principe in praktijk en verdient navolging op andere terreinen.
voetnoot (u17(Dr. ir. Johan Bremmer, onderzoeker LEI. Hij schrijft deze column op persoonlijke titel.
