De islam in Nederland is een exotisch verschijnsel waarmee je als doorsnee Nederlander via vrouwen met hoofddoekjes geconfronteerd wordt, maar waar je geen vat op krijgt. Wat geloven de islamieten nu in wezen? Ik ben er tot op heden niet achter gekomen. Wie wil weten wat de protestanten in Nederland in essentie geloven en belijden, vindt het antwoord in de erkende belijdenisgeschriften. Bij de islam is het vinden van de kern van het mohammedaanse geloof een veel lastiger zaak. Toch wil ik erg graag weten wat het cement is dat de verschillende richtingen binnen de islam met elkaar verbindt. Ik wil het weten als belijdend christen en als burger van Nederland.Nu de AIVD heeft geconstateerd dat er zowel onder Marokkaanse als onder Turkse jongeren een tendens tot radicalisering in het kader van de islam bestaat, is de vraag naar het wezen van de islam zeer klemmend geworden.
Gesloten
Evenals voor veel andere Nederlanders is de koran voor mij een gesloten boek. Tegenwoordig praat iedereen in Nederland oordelend over de islam, maar vrijwel niemand heeft ooit de moeite genomen om dit centrale boek van de islam open te slaan. Daarom ben ik de koran in de vertaling van J. H. Kramers uit 1956 gaan lezen, en wel te beginnen bij het begin.

De serieus bedoelde ontmoeting met de koran is me helaas lelijk tegengevallen. Ik kan er namelijk geen lijn van denken of argumentatie in ontdekken. De tekst wisselt steeds van onderwerp, herhaalt wat hij al ettelijke keren eerder had gezegd, spreekt soms positief over joden en christenen, dikwijls ook negatief. Verder spreekt de tekst zichzelf tegen door eerst vrede te propageren en later de vijanden van het ware geloof tot verdelgbare vijanden te verklaren.

Op mij als leek komt de koran over als een uiterst chaotisch geschrift dat voornamelijk uit morele voorschriften bestaat. Kan een dergelijk boek honderden miljoenen mensen in zijn ban houden? Blijkbaar kan de koran dat. Hoe is dat mogelijk?

Maar misschien zit ik er helemaal naast en mis ik gewoon de sleutel die mij toegang verschaft tot de logica en de waarden van de koran. Daarom leg ik mijn oor de laatste maanden zo veel mogelijk te luisteren bij ervaren koranlezers.
Losse teksten
Mijn belangrijkste vraag gaat over de systematiek, de opbouw van de koran. Ik ontwaar geen rode draden en mis ook de historisch-vertellende lijnen die zo bepalend zijn voor de structuur van de Bijbel. Overigens, de waarheid gebiedt te zeggen dat bij de vergelijking van de koran met de Bijbel ook de Bijbel voor een niet-ingewijde als moeilijk toegankelijk overkomt.

Wat nu de koran betreft: van verschillende kanten verneem ik dat er binnen de koran helemaal geen systematische en historische lijnen te vinden zijn. De openbaringen die Mohammed kreeg, werden door zijn volgelingen eerst uit het hoofd onthouden. Daarna, vermoedelijk nog tijdens het leven van Mohammed, zijn deze openbaringen als losse teksten opgeschreven. Na de dood van de profeet werden deze losse teksten tot een boek samengevoegd. Dat boek is de koran.

De in de koran verzamelde teksten zijn gerangschikt naar lengte. Het begint bij lang en het eindigt bij kort. De koran opent met een kort gebed, daarna volgt het langste hoofdstuk (soera genaamd) en helemaal aan het eind staat het kortste hoofdstuk. In de meeste hoofdstukken komen meerdere onderwerpen aan bod. Dat kunnen korte verhalen zijn over vroegere profeten, afgewisseld met vermaningen en voorschriften. Het scheppingsverhaal bijvoorbeeld staat over meerdere hoofdstukken verspreid. Om een doorlopend scheppingsverhaal te krijgen, moeten de betreffende regels uit diverse hoofdstukken worden gehaald.

De correctie op mijn vooroordeel luidt dus dat er wel verhalende gedeelten in de koran staan, maar dat ze meestal nogal kort zijn en in verschillende bewoordingen terugkeren.
Synode
Zijn er dan toch lijnen in de koran die de delen met elkaar verbinden en een bepaalde zin aan het geheel geven? Een enkele uitzondering als het scheppingsverhaal daargelaten, ontbreken deze lijnen. Wel zijn er concordanties, alfabetisch geordende lijsten van schriftplaatsen, gemaakt. Met behulp van deze concordanties kan worden opgezocht in welke hoofdstukken bepaalde onderwerpen aan bod komen.

Hoe moet ik het wereldbeeld van de koran leren begrijpen om vervolgens de afzonderlijke teksten te kunnen lezen? Ik wil graag vaste grond onder mijn voeten. Niemand heeft mij tot nu toe kunnen vertellen welke visie op een harde kern van cruciale onderwerpen van sociale, godsdienstige en politieke aard door de koran aan de toehoorders en de lezers wordt voorgelegd. Maar ook al heb ik nog vrijwel niets in handen, ik wil die visie wel degelijk kennen. Die visie is niet alleen een voorwaarde voor mijn begrip van de tekst, ze is nog veel belangrijker met het oog op het onderlinge begrip van de Nederlanders van diverse pluimage.

Idealiter gesproken zou er een synode van afgevaardigden moeten komen die alle richtingen binnen de islam vertegenwoordigen. Deze synode legt in navolging van de vroegchristelijke concilies (zoals Nicea) de leer van de islam in een bindende geloofsbelijdenis of een verplichtende geloofsleer vast. Iets dergelijks biedt de geïnteresseerde buitenstaander de mogelijkheid te verstaan waar het in de islam om draait, ook om binnen een sfeer van respect bepaalde overtuigingen van een vraagteken te voorzien en om het credo van de islam te toetsen aan de onvervreemdbare principes van de rechtsstaat.
Uitleg
Mij lijkt de concentratie op vragen over de leer van de islam veel zinvoller dan alle gepraat over de handel en wandel van de profeet Mohammed. Alles draait in laatste instantie om de uitleg van de koran. Daarover willen velen meer horen, uit belangstelling en uit bezorgdheid over een toenemende vervreemding tussen oude en nieuwe Nederlanders.

De auteur doceert literatuurwetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen.