Voor maandag 10 mei staat de topconferentie van Rusland en de Europese Unie in Moskou op de agenda. Naar mijn idee hebben Rusland en de EU geen strategische visie op het doel van hun dialoog. Brussels benadering van Moskou is ondergeschikt gemaakt aan bureaucratische belangen en traagheid. Rusland heeft nog niet zo’n bureaucratie en zal zich daarom -vanwege de afwezigheid van een strategisch doel- genoodzaakt zien ingenomen posities te verlaten en concessies te doen die vaak niet alleen onvoordelig zijn, maar ook schadelijk.Onbekwaamheid leidde bijvoorbeeld tot een Russische nederlaag bij de gesprekken over Kaliningrad. Nu moeten Russen visa aanvragen om van het ene deel van hun land naar het andere te gaan. Inmiddels zijn de transittarieven de pan uit gerezen. Helaas bestaat de mogelijkheid dat er nog meer onzinnige concessies worden gedaan.

Isolement
De Russische politieke elite gelooft dat de relatie tussen Rusland en de EU in een verborgen crisis zit. Er is geen constructieve agenda voor bilaterale relaties op langere termijn en de verschillen tussen de Russische en de Europese politieke waarden gaan opvallen.

De situatie is gecompliceerd omdat de EU, die geen strategie heeft aangaande Rusland, aandringt op unilaterale concessies voor haar lidstaten of markten. Men pingelt om tientallen, ja honderden miljoenen euro’s, die soms cruciaal zijn voor Rusland, terwijl de eigen subsidies voor de landbouw van lidstaten oplopen tot 100 miljard euro.

Bovendien lijkt het erop dat de EU, die zelf een vage positie heeft als het gaat om een gemeenschappelijke buitenlandse en veiligheidspolitiek, het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS, het samenwerkingsverband van voormalige Sovjetstaten) heeft gekozen als de arena om die politiek vorm te geven. Terwijl Rusland vocht tegen een echte of mythologische Amerikaanse uitdaging tijdens de presidentsverkiezingen in Oekraïne kwamen de Europese diplomaten stilletjes op het toneel om het conflict op te lossen dat zich tijdens de laatste fase van het verkiezingscampagne had ontwikkeld.

Er is nog een andere uitdaging voor Rusland en zijn relatie met Europa. Na de verkiezingen in Oekraïne is het duidelijk geworden dat alle westerse republieken van de voormalige Sovjet-Unie zich vroeger of later aan zullen sluiten bij de NAVO en daarmee binnen enkele jaren de zone van de aantrekkingskracht van de EU zullen betreden.

Dat zou een potentiële bedreiging voor Rusland kunnen vormen, dat van een centrum van macht in een centrum van zwakte zou kunnen veranderen. Dat is het geval wanneer het zich in het isolement bevindt waar de tsaren en leiders het land tegen zo’n hoge prijs uit hebben getrokken.

Zelfgenoegzaamheid
Om het conceptuele vacuüm in de Russisch-Europese relaties te compenseren, hebben beide zijden vier ”terreinen” of ”ruimten” gecreëerd: economische samenwerking; vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid; buitenlandse veiligheid; onderzoek, onderwijs en cultuur. De partijen kunnen de relevante documenten tekenen, als er niets beters op tafel ligt. Er dreigt echter een gevaar van een gevoel van zelfgenoegzaamheid dat zich in de bilaterale relaties aftekent. Dat zal onvermijdelijk tot nieuwe teleurstellingen leiden. Deze vier terreinen zouden bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om nog meer concessies van Rusland te vragen. Zulke pogingen zijn al eerder gedaan.

Het is bijzonder zorgelijk dat de Russische onderhandelaars de taak hebben gekregen op de Russisch-Europese top de overeenkomsten over de vier genoemde terreinen te tekenen. Hun Europese partners hebben dat doel niet meegekregen, wat de Russische onderhandelaars in een zwakke positie plaatst.

Een ander gevaar van de overeenkomsten over de vier ruimten is dat ze niet inhouden dat er een nieuw fundamenteel verdrag wordt getekend over de relaties tussen Rusland en de EU. Intussen loopt de oude, onvolmaakte en in onbruik geraakte Partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst (PCA) van 1994 in 2007 af. Maar zij kan worden verlengd, wat de partijen niets oplevert behalve de plezierig klinkende maar in wettelijk en politiek opzicht holle ruimten.

Koers
Rusland moet bepalen wat het wil. Wil het Europa worden (maar niet echt een ’gewoon’ Europa), of bij Europa horen? Of wil het op zichzelf blijven, met een slinkende bevolking en een afnemend aandeel in de wereldeconomie? Als het ervoor kiest samen te gaan met Europa, moet het de EU aanmoedigen om te beslissen wat men van Rusland wil. Misschien moet het land zich zelfs de strategische vraag stellen of het kan worden toegelaten tot de organisatie, hoewel dat een nieuw en ander Rusland en een ander Europa oplevert. Deze zelfbeschikking zal een koers van interne ontwikkeling voor Rusland helpen ontwikkelen.

De overeenkomsten over de vier terreinen kunnen worden gesloten. Ze moeten niet in de plaats van een nieuw te ontwerpen verdrag komen, maar een fase worden in de samenwerking.

De auteur is voorzitter van de Russische Raad voor Buitenlandse en Defensiepolitiek in Moskou.