Een woordvoerder van de rechtbank deelde woensdagochtend mee dat de uitspraak is uitgesteld omdat rechter Irina Kolesnikova nog niet klaar was met de schriftelijke motivering.

Oppositiepolitici zeggen dat niet te geloven. Zij vermoeden dat het Kremlin wil voorkomen dat buitenlandse staatsgasten, onder wie de Amerikaanse president Bush, bij de herdenking van het eind van de oorlog op 9 mei lastige vragen gaan stellen.

De rechtbank zou volgens de planning woensdag definitief uitspraak doen in de omstreden en langdurige rechtszaak tegen de ex-topman van het Russische olieconcern. Advocaten verwachten dat de rechter hun cliënt tot tien jaar strafkamp zal veroordelen.

Chodorkovski wordt onder meer beschuldigd van belastingontduiking, fraude en verduistering. Hij zou in de jaren negentig onder meer op grote schaal illegaal geprivatiseerde ondernemingen hebben verworven. Kern van de rechtszaak vormt de privatisering van de kunstmestfabriek Apatit in 1994. Daarbij zouden de ex-topman van Yukos en zijn eveneens in staat van beschuldiging gestelde zakenpartner Platon Lebedev via hun bedrijf Menatep voor 283 miljoen dollar aan staatseigendommen hebben verduisterd.

Ook Yukos zelf ligt al lange tijd zwaar onder vuur vanwege grootschalige belastingontduiking en dreigt inmiddels ten onder te gaan. Chodorkovski heeft er daarom bewust gekozen tijdens zijn rechtszaak deze twee zaken aan elkaar te koppelen.

De tot voorkort nog rijkste man van Rusland heeft vanaf het begin alle beschuldigingen aan zijn adres van de hand gewezen. „Ze vormen een lompe poging om de fouten in de Russische privatiseringswet op mij af te wentelen”, zo verklaarde hij tijdens een van de rechtszittingen. Er is volgens hem geen enkel bewijsstuk beschikbaar dat aantoont dat hij iets illegaals heeft gedaan.

Ook meent Chodorkovski dat zijn oliemaatschappij altijd volledig in overeenstemming met de wet heeft gehandeld. „Yukos heeft niet minder, maar in feite juist meer belasting betaald dan andere bedrijven. En wij maakten daarbij gebruik van de legale belastingmazen in de wet.”

Hij is ervan overtuigd dat zijn manier van leiding geven altijd transparant en open is geweest.

Analisten zijn het er inderdaad over eens dat Chodorkovski zijn bedrijf de laatste jaren had uitgebouwd tot veruit de meest transparante oliemaatschappij van Rusland. Tot vorig jaar was Yukos Ruslands grootste en meest winstgevende oliemaatschappij en goed voor eenvijfde van de totale Russische olieproductie. Op gasconcern Gazprom na was ze de grootste belastingbetaler van het land.

Evenals alle andere Russische bedrijven maakte het olieconcern de afgelopen jaren op grote schaal gebruik van de legale mazen in de Russische wet om de belastingafdracht te minimaliseren. Door de inzet van dochterbedrijven in bepaalde afgelegen regio’s met een milder belastingklimaat kon het op legale wijze het verplicht af te dragen belastingpercentage drastisch verlagen.

Ook de wijze waarop Chodorkovski na de val van het communisme begin jaren negentig zijn zakenimperium heeft opgebouwd, wijkt niet af van hoe collega-zakenlieden dit deden. Dankzij de chaotische en dubieuze privatiseringen kwamen toen de pareltjes van de Sovjetstaatsindustrie voor een appel en een ei in handen van een handvol aan de toenmalige regering gelieerde zakenlieden. Maar terwijl andere zakenlieden en bedrijven niet zijn vervolgd, zijn Chodorkovski en Yukos door de autoriteiten keihard aangepakt.

Chodorkovski werd in oktober 2003 op spectaculaire wijze gearresteerd tijdens een tussenlanding met zijn privé-vliegtuig op een Siberisch vliegveld. Sindsdien zit hij in voorarrest. Kort daarop startten de autoriteiten de frontale aanval op Yukos zelf. Het olieconcern werd opeens bedolven met achterstallige belastingaanslagen. Het totale bedrag liep uiteindelijk op tot maar liefst 27,5 miljard dollar (21,2 miljard euro). De vele pogingen die Yukos ondernam om tot een terugbetalingsregeling te komen, werden door de Russische regering volledig genegeerd.

Wel begon het Russische gerecht op grote schaal activa van het olieconcern in beslag te nemen. De opbrengst hiervan is bestemd voor de belastingdienst als aflossing van de achterstallige belastingschuld. Het voorlopige hoogtepunt hierbij vormt de hoogst dubieuze veiling afgelopen december van de veruit grootste productiedivisie van Joekos, Yuganskneftegaz. Deze is uiteindelijk in handen gekomen van de Russische staatsoliemaatschappij Rosneft. Inmiddels dreigen ook de twee overgebleven productiedivisies Tomskneft and Samaraneftegaz geveild te gaan worden. Hierdoor lijkt Joekos als lege niet-producerende juridische eenheid achter te blijven.

Over de reden waarom Chodorkovski en Joekos zo hard zijn aangepakt, lopen de meningen uiteen. Aanvankelijk leken de Russische autoriteiten erop uit te zijn de machtspositie van Chodorkovski te breken vanwege zijn openlijke steun aan liberale oppositiepartijen en zijn openlijke presidentiële ambities. Maar inmiddels lijkt het erop dat het uiteindelijke doel van het Kremlin de renationalisatie van Ruslands olieproductie is, waarbij de ontmanteling en toevoeging van Joekos tot Rosneft slechts een eerste stap in een hele reeks vormt.

De volstrekte willekeur die de acties tegen Chodorkovski en Yukos kenmerken, zorgt voor toenemende onzekerheid onder westerse investeerders in Rusland. Er is grote twijfel gerezen over de mate van bescherming van de eigendomsrechten in het land. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Condoleezza Rice, meent daarom dat de rechterlijke uitspraak in deze zaak bepalend zal zijn voor het gehele toekomstige investeringsklimaat in Rusland.