Het commentaar van het Reformatorisch Dagblad van 27 april verscheen met de titel ”Boekhouden” en ging over vervelende neveneffecten van verscherping van boekhoudkundige regels, hierna aangeduid als IAS (International Accounting Standards). Achterliggend punt was de brief van werkgeversorganisaties en vakbonden die minister Zalm attendeerde op het feit dat bedrijven niet meer bereid zullen zijn hun werknemers een bepaald pensioenniveau te garanderen wanneer zij alle risico’s die de wijziging met zich mee zou kunnen brengen, op hun bedrijfsbalans zouden moeten opvoeren.

Een vergelijkbaar punt van onrust ligt in de voorwaarden voor hypotheken: hypotheken met een vaste rente zouden hun langste tijd hebben gehad. De commentator van het RD rechtvaardigt het bestaan van onzekerheden, maar sluit af met de opmerking: „Ook hier geldt dat die onzekerheden binnen de perken moeten blijven.”

Op dezelfde dag verscheen in Het Financieele Dagblad een artikel van Pieter Elshout onder de titel ”Onnodige paniek om nieuwe boekhoudregels”. Enkele citaten uit dit artikel:

„Hoewel beleggers ongetwijfeld vaak last hebben van een korte horizon, bepaalt uiteindelijk de trend achter die cijfers of een bedrijf ook langer in de gratie kan blijven. Het is aan de bedrijven om via een heldere uitleg en uitgekiende presentatie de nadruk te vestigen op die lange termijn, maar zonder allerlei zeer relevante gegevens achterin weg te stoppen of zelfs te verzwijgen.”

„Deze bedrijven zouden harmonisatie van regelgeving juist moeten toejuichen omdat het leven voor beleggers simpeler wordt. Uiteindelijk zal dat de toegang tot de kapitaalmarkt verbeteren.”

„…de invoering van IAS vertragen wegens koudwatervrees van sommige bestuurders is struisvogelpolitiek. Wie bang is voor onbegrip van beleggers moet niet als een van de weinigen in Europa alles bij het oude laten.”

Het moge duidelijk zijn dat de bovengenoemde meningen over de invoering van de nieuwe IAS-regels tegen elkaar ingaan.

Ik heb meer op met de benadering van Pieter Elshout in Het Financieele Dagblad. Ik ga in de rest van deze bijdrage in op de reden van mijn voorkeur en concentreer mij daarbij op de materie met betrekking tot de pensioenen.

Bevoorrecht
Wat is er gebeurd? Gedurende een reeks van jaren hebben pensioenfondsen fraaie resultaten kunnen boeken. Dat kwam door de volgende samenloop van omstandigheden: de vorming van reserves voor toekomstige verplichtingen vond steeds plaats met inachtneming van een conservatieve rente (4 procent is gebruikelijk); de werkelijke verdiensten zijn jarenlang duidelijk hoger geweest dan 4 procent.

Het beleggingsbeleid van pensioenfondsen is in de loop van de tijd dynamischer geworden. De rol van aandelen in de portefeuille is in de afgelopen jaren beduidend toegenomen.

Het premie- en uitkeringsbeleid van pensioenfondsen en sponsorondernemingen is gedurende een aantal jaren soepel geweest. Dit leidde bijvoorbeeld tot premievrije pensioenen voor werknemers, lage premiestortingen voor werkgevers en betrekkelijke zekerheid over de indexering van uitkeringen aan gepensioneerden. Deze luxe wordt inmiddels door menigeen ervaren als een vanzelfsprekendheid, of zelfs als een verworven recht.

Nederlanders hebben in internationaal opzicht een bevoorrechte positie, omdat ons land een van de weinige is waar de pensioenopbouw plaatsvindt in bestemde ”potten”, waarop bovendien al sinds vele jaren streng toezicht wordt uitgeoefend. Het strenge toezicht heeft echter uiteraard niet kunnen voorkomen dat er in het jaar 2001 op de internationale financiële beurzen een koersval optrad. Deze koersval heeft een aanzienlijk deel van de veiligheidsmarges van de vermogens van de pensioenfondsen aangetast. Er kunnen dus geen leuke andere dingen voor de mensen mee gedaan worden: hetzij lagere premie, hetzij hogere uitkeringen.

Hoge eisen
Aangezien de toezichthouder (PVK, ofwel Pensioen- en Verzekeringskamer) terecht hoge eisen stelt aan de verhouding tussen bezittingen en (toekomstige) verplichtingen van pensioenfondsen, vormen de (voorlopige) jaarcijfers van een aantal pensioenfondsen op zichzelf al een reden om het soepele premie- en uitkeringsbeleid van de laatste paar jaren te herzien. Een aantal grote ondernemingspensioenfondsen heeft de afgelopen maanden al een noodklok geluid en berichten de wereld ingestuurd dat zij premie- en/of uitkeringsmaatregelen moesten overwegen of doorvoeren.

Dat is spijtig voor wie het aangaat. Het getuigt echter van consequent beleid en van trouw aan juiste uitgangspunten die al tientallen jaren van kracht zijn.

Betekenis boekhoudregels
Toepassing van IAS (nummer 19) vraagt om inzicht in de financiële positie van pensioenfondsen die aan ondernemingen verbonden zijn (hierna: sponsoronderneming) en leidt mogelijk tot correcties in de resultaten van de sponsoronderneming. Een pensioenfonds met een meer dan gezonde financiële positie dat een goed jaar achter de rug heeft, kan een positieve bijdrage leveren aan het resultaat van de sponsoronderneming. Maar het omgekeerde geldt ook: als de financiële positie van het pensioenfonds is uitgehold en de veiligheidsmarges zijn weggesmolten, leidt dit tot verslechtering van het resultaat van de sponsoronderneming. De laatste van deze twee opties, verslechtering van resultaten, is momenteel actueel.

Nieuw is dat de noodzaak van eventuele beleidsveranderingen op het pensioengebied (mede) zichtbaar wordt bij de sponsoronderneming en niet meer alleen bij het pensioenfonds.

Benadrukt moet worden dat het effect voor de sponsoronderneming in twee richtingen kan werken: zowel winstverhogend als winstverlagend.

Daarnaast kan worden gemeld dat toepassing van IAS de onderlinge verschillen in informatieverstrekking over specifieke ondernemingen kleiner maakt. De citaten uit Het Financieele Dagblad leggen de nadruk op dit aspect.

Verbetering
Invoering van IAS is een verbetering. Niet alleen voor beleggers, maar ook als extra waarborg (waarschuwing) voor het langetermijnbelang van de onderneming en de deelnemers aan pensioenregelingen. Dreigende tegenvallers komen sneller op tafel, maar dat geldt ook voor serieuze meevallers.

De noodzaak van een correctie op soepel financieel beleid van pensioenfondsen is een vervelend punt met zijn eigen geschiedenis. Een correctie daarop raakt de resultaten van de onderneming, de arbeidsvoorwaarden van werknemers en/of de indexering van ingegane uitkeringen. Ik pleit ervoor deze twee zaken strikt van elkaar te scheiden.

De auteur is accountmedewerker.