Over de Waaldijk rijdt een aantal auto’s. Enkele vissers kijken ongeïnteresseerd naar schepen die langs varen. Aan de overkant is het dorp Herwijnen zichtbaar. Direct naast de Waaldijk staan woningen en enkele bomen. En precies daarachter bevindt zich de hervormde kerk.

Op het eerste gezicht is het niet te merken dat de bewoners van het dorpje zestig jaar geleden angstige momenten meemaakten. Er staan geen opzichtige monumenten naast de kerk. Maar wie beter kijkt, ziet dat de stenen van het bedehuis wel erg nieuw zijn voor een eeuwenoud gebouw.

De eerste oorlogsjaren zijn voor het Waaldorp relatief rustig, zo vertelt Van Brakel, tegenwoordig werkgroeplid van de historische vereniging De Vier Heerlijkheden. Toch is ook hier de dreiging regelmatig merkbaar. Er komen vliegtuigen over, de Duitsers houden razzia’s en er duiken mensen onder. Enkele dorpelingen, onder wie de vrouw van de gereformeerde predikant, komen om door granaatscherven. De broer van Jan van Brakel duikt onder op Texel, om tewerkstelling in Duitsland te voorkomen. Maar onder de veelal boerenbevolking wordt nauwelijks honger geleden.

De problemen beginnen pas echt tegen het einde van 1944. De Slag om Arnhem is verloren en de oorlog duurt langer dan gedacht. De zuidkant van de Bommelerwaard wordt het toneel van hevige gevechten, wat te horen is in het noordelijker gelegen Zuilichem.

De boerderij van Jans ouders wordt een toevluchtsoord voor iedereen die onderdak nodig heeft. Een nacht lang verblijven er Engelse militairen die na de Slag om Arnhem naar hun eigen linies proberen te komen. Later komen er evacués uit onder andere Wijk en Nederhemert, die hun vee en een gedeelte van hun huisraad meebrengen. Bovendien worden er Duitsers ingekwartierd. Soms zijn er wel veertig tegelijk. „Het erf stond vol met Duitse pantserwagens. Regelmatig vlogen er geallieerde verkenningsvliegtuigen over. Gelukkig hebben ze nooit aangevallen. Misschien hielden de piloten er wel rekening mee dat er ook burgers in het huis naast het oorlogstuig woonden.”

De ernst van de situatie ging grotendeels aan Jan voorbij. „Oorlog is voor een jongen van elf jaar vooral spannend.”

Grote impact heeft het vernielen van de eeuwenoude dorpskerk. Het is rond 17.30 uur op vrijdag 20 april 1945 wanneer Duitse soldaten bij het woonhuis van de gemeentesecretaris komen. Ze delen mee dat de kerktoren over een halfuur wordt opgeblazen. De Duitsers zijn bang dat de Bommelerwaard wordt veroverd. Voordat dat gebeurt, willen ze een aantal kerken vernietigen. De hoge gebouwen zijn uiterst nuttig als uitkijkpost. En de Duitsers willen niet dat de geallieerden hun troepenbewegingen kunnen volgen.

Alle mensen die in een straal van 500 meter rond de kerk wonen, moeten hun huis uit. Jan van Brakel woont net buiten deze zone. Om 18.09 uur volgt de explosie. De soldaten maken zich uit de voeten. Ze stappen in een gereedliggende boot en steken de rivier over in de richting van Herwijnen.

Andere Duitsers blijven achter. Enkele dagen later, op 23 april, vernietigen ze de torens van onder andere Nieuwaal, Gameren, Velddriel en Rossum. De kerktoren van Brakel blijkt te stevig te zijn. Alleen de spits gaat in vlammen op. De kerk van Zaltbommel ontspringt de dans. De springladingen worden aangebracht, maar de pro-Duitse burgemeester en de commissaris van de provincie stellen zich garant dat de kerk niet voor militaire doeleinden wordt gebruikt. Dat is de reden dat de toren blijft staan.

De kerk in Zuilichem is een rokende puinhoop. Niet allen de toren is opgeblazen, ook de kerk zelf is verwoest. Een school is eveneens met de grond gelijk gemaakt en omliggende woningen hebben veel schade opgelopen. Slachtoffers vallen er niet. „Vooral oudere mensen zullen het erg hebben gevonden. Het was hun kerk en hun toren.”

Drie weken later is Nederland bevrijd. Al op 22 mei benoemt de kerk een commissie die voor de wederopbouw moet zorgen. Ook Jans vader, die president-kerkvoogd is, zet zich in voor de herbouw van de kerk.

In 1949 wordt het herbouwde bedehuis in gebruik genomen. Vijf jaar later staat ook de, modernere, toren er weer. Op de nieuwe klok in de toren staat nu een inscriptie: „Ik was door het krijgsgeweld verloren (1945). Maar ben door ’s Heeren gunst herboren (1954).”