„Ik denk aan Ravensbrück iedere keer als ik honger heb, ik denk aan Ravensbrück als ik het koud heb, als ik mijn kleinkinderen hoor huilen, denk ik aan Ravensbrück”, zei de 75-jarige Amerikaanse Judith Sherman, een van de mensen die internering in het speciaal voor vrouwen ingerichte kamp overleefden.

Samen met 300 andere ex-gevangenen herdacht ze de vrouwen, en een kleiner aantal mannen, die omkwamen in het kamp, 100 kilometer ten noorden van Berlijn, bij het plaatsje Fürstenberg. Ze gooiden rozen in de vijver waarin de nazi’s de as stortten van in het kamp omgekomen gevangenen. In Ravensbrück zaten in totaal ruim 150.000 mensen vast, van wie tienduizenden de bevrijding door het Rode Leger op 30 april 1945 niet meer meemaakten.

Een ceremonie op het kampterrein vlak bij het Noord-Duitse Celle werd bijgewoond door Paul Spiegel, de voorzitter van de Centrale Raad van de Joden in Duitsland, en door de Auschwitz-overlevende Simone Veil, oud-voorzitster van het Europees Parlement en momenteel bestuursvoorzitster van het slachtofferfonds bij het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Ook in het voormalige kamp Sachsenhausen in de noordelijke buitenwijken van Berlijn werd de bevrijding herdacht door enige honderden voormalige geïnterneerden.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Joschka Fischer, zei in een toespraak in Sachsenhausen dat Duitsland het aan de slachtoffers van het nationaal-socialisme verplicht is voor te gaan in de strijd tegen xenofobie, racisme en antisemitisme. „Overal waar leden van minderheden en andersdenkenden slachtoffer worden van intolerantie en geweld, wordt onze democratie beschadigd”, zei de minister. Fischers woorden bleken een pijnlijke directe aanleiding te hebben. De Duitse politie arresteerde zaterdag dertien neonazi’s die bij het voormalige kamp een feest hadden georganiseerd met nazistische muziek.

Sachsenhausen werd in 1936 geopend voor politieke gevangenen, maar daar kwamen na het begin van de oorlog in 1939 ook krijgsgevangenen en joden bij. Zo’n 200.000 mensen werden er in het negenjarig bestaan van het kamp vastgehouden. Tienduizenden kwamen om, voor de Russen het kamp op 22 april 1945 bevrijdden. Vorige maand herbegroeven slachtoffers 150 urnen met de as van tienduizenden slachtoffers uit het kamp die door archeologen was aangetroffen onder de fundamenten van het oude door de DDR-regering gebouwde herdenkingscentrum in Sachsenhausen.

In het concentratiekamp Bergen-Belsen, bij Hannover, kwamen gisteren zo’n 1000 mensen bijeen om de bevrijding door de Britten op 15 april 1945 te herdenken. Aanvankelijk was het kamp aangelegd voor ’geprivilegeerde’ gevangenen, onder wie vooraanstaande joden en krijgsgevangenen met hogere rangen. In 1945 werd Bergen-Belsen echter een verzamelpunt voor gevangenen uit de vernietigingskampen in het oosten van Europa die dreigden te worden bevrijd door het Rode Leger. Het kamp raakte ernstig overbevolkt en er braken ziekten uit.

Een van de beroemdste slachtoffers van ziekte in het kamp is Anne Frank, die er enkele weken voor de bevrijding overleed aan tyfus. Toen de Britten in het kamp aankwamen lagen er verspreid over het kamp grote hopen lijken. Van de 40.000 overlevenden die zij aantroffen, kwamen er in de volgende weken nog 13.000 om door ziekten. In totaal vonden 70.000 mensen de dood in het kamp.

Intussen schilderen rechtse kringen steeds openlijker de Duitsers minder af als dader, maar vooral als slachtoffer. Begin dit jaar was er een schandaal in het parlement van de Duitse deelstaat Saksen, toen de extreem rechtse NPD het geallieerde bombardement op Dresden met de jodenvervolging vergeleek. De uiterst conservatieve parlementariërs weigerden dit keer ook een minuut stilte in acht te nemen voor de slachtoffers van de nazi-terreur.

Concrete stappen nam het Duitse parlement in Berlijn na de aankondiging van de NPD om op 8 mei in het centrum van Berlijn te demonstreren. De ultranationalisten wilden door de wereldberoemde Brandenburger Tor naar het gloednieuwe holocaust-monument trekken. Begin maart besloot de Bondsdag het recht om te demonstreren te beperken, om te verhinderen dat neonazi’s bij monumenten voor nazi-slachtoffers bijeenkomen.

Zestig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog zag het parlement zich ook genoodzaakt het strafrecht te verscherpen. Personen die in het openbaar de nazi-dictatuur bagatelliseren, verheerlijken of rechtvaardigen, kunnen voortaan drie jaar worden opgesloten of een geldstraf krijgen.

De Bondsrepubliek kan en mag niet toelaten dat neonazi’s de zestigste viering van het einde van de Tweede Wereldoorlog ontsieren, zei minister Schily van Binnenlandse Zaken. „Alle ogen in de wereld zullen die dag op ons zijn gericht.”