In een prognose deze week in de krant El Mundo behaalt de PNV enkele zetels winst in vergelijking met de regionale verkiezingen van vier jaar geleden. De absolute meerderheid in het 75 zetels tellende parlement in Vitoria blijft hoogstwaarschijnlijk net buiten het bereik van de PNV.

De kleine partijen Baskische Solidariteit (EA) en Verenigd Links (IU/EB) hebben Ibarretxe echter al toegezegd dat ze hem aan die meerderheid zullen helpen.

Als de prognoses uitkomen, zal de lehendakari (Baskische premier) zich gesterkt voelen in zijn voornemen om de Basken in een volksraadpleging zijn plan voor lossere banden met Spanje voor te leggen. Want daar is het Ibarretxe uiteindelijk om te doen. Hij wil de huidige autonome status van de drie Baskische provincies vervangen door Baskenland een vrije associatie met Spanje te laten vormen. Het referendum kan mogelijk zelfs afscheiding van Baskenland. Negenenvijftig procent van de Baskische bevolking steunt dat voorstel, zo bleek uit onderzoeken.

De Basken hebben sinds het Autonomiestatuut van 1980 als een van de zeventien regio’s al een nagenoeg onbeperkte autonomie binnen de context van de Spaanse nationale staat. De regionale verkiezingen vormen een symptoom van het Baskische nationalisme als een onuitroeibare zaak van eer en trots.

Het Baskische onafhankelijkheidsstreven is gebaseerd op een bewustzijn van een eigen identiteit en taal plus de afkeer van de Spaanse „bezetter.” Maar het is niet levensvatbaar. Want het geeft te denken dat de Basken verdeeld zijn over het plan van Ibarretxe voor meer autonomie. Daar is 34 procent tegen en 36 procent voor. Het plan houdt uitbreiding van de huidige autonomie in tot een punt waar nagenoeg van onafhankelijkheid kan worden gesproken. Ibarretxe bracht zijn plan in februari in het nationale parlement van Spanje in stemming. Met 313 stemmen tegen en 29 stemmen voor verwees het parlement het toen naar de prullenmand.

Na de verkiezingen wil Ibarretxe met de socialistische Spaanse premier José Luis Rodríguez Zapatero overleggen over de toekomst van de autonome regio. Hoe groter onze winst in de stembusgang, des te sterker onze positie in de onderhandelingen met Madrid, zegt Ibarretxe in zijn campagne.

Ibarretxe stelt dat hij als enige een brug kan slaan tussen enerzijds de regerende PSOE en de centrumrechtse Volkspartij (PP) en anderzijds de radicalere Basken, die willen dat de autonome regio volledig onafhankelijk van Spanje wordt. Zapatero heeft de Basken laten weten dat hij best over meer autonomie wil praten, maar een vrije associatie van Baskenland met Spanje is voor zowel de socialisten van Zapatero als de Volkspartij onbespreekbaar.

Zo’n situatie zou in strijd zijn met de grondwet van 1978. Daarin staat letterlijk: „De grondwet is gebaseerd op de onontbindbare eenheid van het Spaanse volk, het gemeenschappelijke en ondeelbare vaderland van alle Spanjaarden.”

Niet alleen een akkoord tussen de grote Spaanse partijen en de PNV over de toekomst van Baskenland lijkt ver weg. Ook de kans dat Ibarretxe radicale Baskische politici en de terreurbeweging ETA stil krijgt met zijn plan, is gering. Veel nationalisten keerden zich in 1978 van de PNV af, omdat die partij zich toen niet tegen de grondwet uitsprak.

Veel radicale Basken gaven bij de verkiezingen van 2001 hun stem aan Batasuna, de partij die voor Madrid en de Spaanse justitie als de politieke arm van de ETA gold en daarom in 2003 illegaal werd verklaard. De radicalen zochten daarna hun toevlucht bij Aukera Guztiak (AG). Enkele weken geleden oordeelde het Constitutionele Hof dat ook die partij niet aan de verkiezingen mag meedoen, omdat ze zich niet openlijk tegen het geweld door de ETA heeft uitgesproken.

Batasuna-leider Arnaldo Otegi heeft zijn achterban daarom maar geadviseerd op de communistische PCTV te stemmen, omdat die groepering zich in ieder geval van de gevestigde politieke orde distantieert. De Volkspartij wil dat ook de PCTV van verkiezingsdeelname wordt uitgesloten, maar de regerende socialisten en het Openbaar Ministerie vinden dat vooralsnog te ver gaan.