„In dit huis vond in januari 1942 de beruchte Wannsseeconferentie plaats”, staat op een bordje bij de toegangspoort. De waanzinconferentie. ”Ter gedachtenis aan de door nationaalsocialistische tirannie omgekomen Joodse medemensen.”

Aan het eind van de oprijlaan moet je om een ovaalvormig perk heen om bij de ingang van het huis te komen. Informatieborden geven alvast een nadenkertje mee: ”20 januari 1942. En vandaag?” En dan volgen actuele verklaringen van Joden over de invloed van de Holocaust en hun leven nu.

Uitnodiging

De 37-jarige nazileider Reinhard Heydrich had de vergadering al op 9 december 1941 willen houden. Het moorden was in volle gang. Aan 900.000 Joden was het leven reeds ontnomen, vooral in Oost-Europa. Mannen, vrouwen, kinderen; weggevaagd vanwege hun afkomst. Maar er waren er nog meer dan 11 miljoen. Die moesten ook worden uitgeroeid. Omdat de Japanse aanval op Pearl Harbor de aandacht opeiste, werd de bijeenkomst echter uitgesteld.

Binnen klinkt het geluid van een typemachine. Letter voor letter verschijnt de uitnodiging voor de conferentie op het scherm: „Omdat de te bespreken onderwerpen geen langer uitstel toelaten, nodig ik u nogmaals uit voor een bijeenkomst met aansluitend ontbijt op 20 januari 1942 om 12.00 uur in Berlijn, Am Grossen Wannsee 56-58.”

Er moesten spijkers met koppen geslagen worden. „De chef van de Sicherheitspolizei en SD, SS-Obergruppenführer Heydrich, deelde mee dat hij door de rijksmaarschalk (Göring, LV) was benoemd tot gevolmachtigde voor de voorbereiding van de definitieve oplossing (”Endlösung”) van het Europese Jodenvraagstuk, en wees erop dat deze bespreking bedoeld was om duidelijkheid te scheppen over principiële vraagstukken”, scheef Adolf Eichmann in de notulen.

Ofwel: een plan van aanpak hoe ongewenste medemensen het snelst en goedkoopst konden worden uitgedelgd. Het idee dát het moest gebeuren, bestond al langer. Het ging nu om een efficiënte uitvoering.

De vergaderende mannen hadden een lijst met aantallen per land bij de hand: zoveel Joden dienden nog te worden ”geëvacueerd”. „Hierbij zal zonder twijfel een groot deel van hen door natuurlijke vermindering wegvallen”, volgens de notulen. Maar ook de anderen moesten worden omgebracht. Omdat ze er volgens medemensen niet meer mochten zijn.

In Nederland waren er nog 160.800 Joden, volgens de lijst.

Geleerd en verkeerd

Villa Marlier, vernoemd naar de eerste eigenaar, was in 1914 en 1915 gebouwd voor een fabrikant. In de jaren 1941-1945 hadden politie en SS er een gastenhuis. Daarna gebruikten de geallieerde veroveraars het gebouw, tot 1946. Tientallen jaren vonden schoolgroepen er onderdak, tot 1988. Het gebouw stond in het niet-communistische West-Berlijn. Op 20 januari 1992, precies een halve eeuw na de naziconferentie en slechts twee jaar na de hereniging van West en Oost, werd de villa een gedenkplaats. Om in herinnering te houden wat hier gebeurde.

Het gebouw is gratis toegankelijk (www.ghwk.de). Bezoekers schuifelen over de krakende houten vloeren, kamer in, kamer uit. Ze draaien aan grote blokken. Op de voorkant staat een zwart-witfoto van een man in uniform; deelnemer aan de conferentie. Op de achterkant wordt verteld wie hij was. En wat hij deed.

Bijna de helft van de deelnemers moest nog veertig worden. Tien van de mannen hadden een universitaire opleiding. Negen van die tien waren jurist. Acht van die negen waren gepromoveerd. Doctoren als moordenaars.

In Wannsee ging het over de logistiek van de massamoord

Zeventien jaar eerder had Hitler in zijn boek ”Mein Kampf” opgetekend: „Laat men zijn ogen eens gebruiken en zien welk een verwoestingen de Joodse verbastering dag aan dag in ons volk aanricht.” Het werd de obsessie die hem in talloze toespraken in woede deed uitbarsten. Het legde de kiem voor massamoord. Hier in Wannsee ging het over de logistiek daarvan.

Vergassing

Een foto trekt de aandacht. Er worden Joden in elkaar geslagen. De soldaten lachen, alsof ze met iets leuks bezig zijn. Het wás blijkbaar ook leuk: weerloze mensen in elkaar timmeren die tevergeefs proberen weg te duiken.

Een Duitse schoolklas krijgt luidkeels uitleg over de gruwelen van toen. Panelen bieden informatie over de massamoord die de nazi’s uitdachten en uitvoerden, in blinde haat en ijver. Op een kaart van Europa staat aangegeven waar massa-executies plaatshadden en hoeveel Joden daarbij werden omgebracht. De grootste aantallen –huiveringwekkend groot– zijn het grootst weergegeven: 33.700, 27.800, 25.000, 23.000. Het zijn afgeronde aantallen, maar elk mens was er één.

De nazikopstukken besloten uiteindelijk de koers te verleggen: de Joden zouden niet meer massaal worden neergeschoten –dat duurde te lang en vroeg te veel mankracht–, maar in vernietigingskampen worden vergast. In kamp Sachsenhausen was inmiddels een nekschotmachine in gebruik, maar gifgas kon worden ingezet voor hele groepen tegelijk. Een luguber moordprogramma, koelbloedig uitgedacht.

Bij de Wannsee werd besproken wie daarvoor in aanmerking kwamen. Kinderen uit gemengde huwelijken (van een Jood met een niet-Jood), moesten die ook dood? Dat was een gesprekspunt alvorens de deelnemers genoten van de maaltijd. Half-Joden mochten blijven leven, maar moesten worden gesteriliseerd, luidde de conclusie. Sinister.

Wraak

„In Wannsee werden de poorten van de hel geopend”, zei een Duitse politicus bij de herdenking van de conferentie in 2012. Een Israëlische minister voegde eraan toe: „Zeventig jaar na dato denken we dat het bloeddorstige monsters waren, maar de Wannseeconferentie leert ons dat het mensen van vlees en bloed waren die de vernietiging van de Joden organiseerden.”

Na de oorlog werden de conferentiegangers berecht vanwege hun aandeel in de oorlogsmisdaden. Sommigen ontkenden dat ze aanwezig waren geweest, of logen dat ze niet meer wisten wat er was besproken.

De voorzitter, ”het blonde beest”, werd omgebracht in Praag

Voorzitter Heydrich maakte dat niet meer mee. Het blonde beest, de slager van Praag, de beul van Praag –drie bijnamen die hij vanwege zijn wreedheid kreeg– kwam vierenhalve maand na de Wannseeconferentie om na een aanslag, in Praag. De jongste van zijn vier kinderen moest nog geboren worden. Heydrichs dood werd bloedig gewroken. Het kostte duizenden Tsjechen het leven.

Joseph Wulf

Op een groot scherm in Villa Marlier staat met witte letters, in het Duits: ”In totaal 5,8 miljoen vermoorde Jodinnen en Joden”. Onnoemelijk veel. Maar lang niet allemaal. Het Joodse volk kon niet worden uitgeroeid.

Buiten, in het bos, klinkt geluid uit boxen die aan bomen zijn bevestigd. Het betreft een fictieve ontmoeting tussen Joseph Wulf en kinderen die in dit gebouw kwamen als ze op schoolkamp waren.

Wulf (1912-1974) was een Joodse historicus uit Polen die Auschwitz overleefde en vele boeken over de Holocaust schreef. Tevergeefs spande hij zich er in de jaren 1965-1971 voor in dat de villa een gedenkplaats zou worden. De regering had er toen nog geen oren naar.

Op de bovenverdieping van de villa is de Joseph Wulfbibliotheek ondergebracht: 65.000 boeken, 10.000 films, talloze tijdschriften en documenten. Stelling na stelling vol doorwrochte werken over het Europese Jodendom, rechts-extremisme, antisemitisme, het nazitijdperk en de Holocaust. De gangetjes zijn smal, de stellingen hoog. Wat is er veel geschreven over die periode vol duisternis. En wat heeft de mensheid ervan geleerd, of niet.

Idyllisch

Via de bibliotheek kun je naar buiten. Vanaf het dakterras heb je uitzicht op het meer. Er spelevaren bootjes. Aan de overkant is het strand. Vogels fluiten; het water is kalm. Je kunt hier genieten van de rust. Je kunt hier ook boze plannen bedenken. Dat is hier gebeurd, ruim 83 jaar geleden. Op deze dromerige plek werkten de nazi’s aan hun droom.

Opzij van de villa is een rozentuin. Daarnaast staat een vergadergebouw. En daarnaast een cafetaria, voor mensen die even moeten bijkomen.

ghwk.de

Dromerige plek. Met een gruwelijk verleden. beeld RD

Voorgevel van de villa. beeld RD

Geluidsinstallatie: fictieve ontmoeting van Joseph Wulf met jongeren. beeld RD

Via de geluidsinstallatie is een fictieve ontmoeting van Joseph Wulf met jongeren te horen. beeld RD

Rozentuin. beeld RD

Tienduizenden boeken over de Jodenvervolging. beeld RD

Ingang bibliotheek, met foto van Joseph Wulf. beeld RD

Zoveel mensen, vermoord. beeld RD

Uitzicht op rozentuin en vergadercentrum. beeld RD

Uitnodiging voor de Wannseeconferentie. beeld RD

Aantallen slachtoffers van massa-executies. beeld RD

Antisemitisme toen en nu. beeld RD

Tekst en uitleg. beeld RD

Villa Marlier. beeld Haus der Wannsee-konferenz

Catalogus. beeld RD

Uitleg met doventolk. beeld RD

In dit huis… beeld RD