De eerste taak van de camerlengo was altijd het overlijden van de paus vast te stellen door hem onder het roepen van diens naam driemaal met een zilveren hamertje op het hoofd te tikken. Dat gebruik noemde paus Johannes Paulus II echter niet meer in het document waarmee hij in 1996 veranderingen in de procedure van de pauskeuze aanbracht.

Wel breekt de camerlengo de pauselijke vissersring en het stempel waarmee de zegels voor officiële pauselijke documenten worden gemaakt. Vervolgens verzegelt hij de privé-vertrekken van de overleden paus en bereidt hij de negendaagse rouwperiode voor. Als de paus buiten Rome is overleden, moet het college van kardinalen zorgdragen voor een „waardig” transport van zijn lichaam naar de Sint Pieter.

De camerlengo moet er ook voor zorgen dat de kardinalen, die uit alle windstreken naar Rome komen om een nieuwe paus te kiezen, worden gehuisvest. Paus Johannes Paulus II heeft voor hen het redelijk comfortabele Domus Sanctae Marthae laten bouwen, zodat de kardinalen niet meer als voorheen in provisorische onderkomens in het pauselijk paleis hoeven te verblijven.

Johannes Paulus II bracht in 1996 in zijn apostolische constitutie Universi Dominici Gregis enkele veranderingen in regels voor een pausverkiezing aan. De belangrijkste daarvan is dat na dertig stemrondes waarbij geen van de kandidaten de vereiste tweederde meerderheid achter zich heeft gekregen, een absolute meerderheid voldoende is. De laatste conclaven waren er echter niet zoveel rondes nodig. Ook zijn de regels voor geheimhouding aangescherpt.

De verzamelde kardinalen moeten in voorbereidende bijeenkomsten met de hand op het evangelie zweren dat ze de bepalingen van de constitutie zullen naleven en absoluut stilzwijgen zullen bewaren over alles wat met de pausverkiezing te maken heeft. Onder de zaken die zij als tijdelijke bestuurders van de kerk moeten afhandelen, is de vernietiging van de vissersring en het zegel van de overleden paus.

Het conclaaf moet minimaal vijftien en maximaal twintig dagen na de dood van de paus beginnen. Alleen kardinalen die op de dag van het overlijden van de paus nog geen 80 jaar oud zijn, mogen eraan deelnemen. Dat zijn er officieel maximaal 120, maar Johannes Paulus II heeft zich daarvan niets aangetrokken. In principe komt iedere gedoopte rooms-katholieke man voor het pausambt in aanmerking. In de afgelopen vijfhonderd jaar hebben de kardinalen een nieuwe paus echter steeds uit hun midden gekozen.

Plaats van handeling van het conclaaf is de Sixtijnse kapel in het Vaticaan.

Tijdens het conclaaf is communicatie met de buitenwereld via brieven, telefoon, kranten, tv of anderszins ten strengste verboden. Betrouwbare technici controleren de kapel en het slaapverblijf geregeld op de aanwezigheid van afluisterapparatuur.

Allianties van kardinalen, gekonkel en geheim strategisch beraad zijn eveneens op straffe van excommunicatie verboden. In Universi Dominici Gregis roept paus Johannes Paulus II de kardinalen op zich niet door vriendschap, aversie, dwang, angst of zucht naar populariteit te laten leiden, maar slechts „de glorie van God en het welzijn van de kerk” in het oog te houden.

Bij het begin van het conclaaf zweren de kardinalen opnieuw dat ze geheimhouding zullen betrachten en geen invloed van wereldlijke overheden, groepen of individuen zullen toelaten. Voorzitter van het conclaaf is de deken van het college van kardinalen.

Bij elke stemronde schrijven de kardinalen de kandidaat van hun keuze op een rechthoekig briefje met het opschrift Eligo in Summum Pontificem (Ik kies tot paus). Een miskelk, afgedekt met een schaal, dient als stembus. De kardinalen gaan een voor een naar het altaar, leggen hun stembriefje op de schaal, tillen de schaal op en laten het briefje in de kelk glijden.

Bij het tellen van de stemmen vouwt de eerste stemopnemer een stembriefje open, noteert de naam die erop staat en geeft het door aan de tweede stemopnemer, die hetzelfde doet. De derde leest de naam hardop voor. Na afloop schrijven ze de uitslag op een apart vel. De laatste stemopnemer rijgt de briefjes aan een draad terwijl hij de namen voorleest. Na elke ronde worden de briefjes verbrand. Door iets aan het papier toe te voegen, levert dat, afhankelijk van de uitslag, zwarte of witte rook op.

Is er eenmaal een nieuwe paus gekozen, dan moet die zich niet door de zwaarte van het ambt laten afschrikken maar zich nederig schikken naar Gods wil, aldus Universi Dominici Gregis. De kardinaal-deken vraagt de nieuwe paus of hij het ambt wil aanvaarden en zo ja, welke naam hij kiest. Als hij nog geen bisschop is, wordt hij onmiddellijk gewijd. De kardinaal-deken snelt vervolgens naar het balkon van het Vaticaan en verkondigt met luide stem: Habemus Papam (We hebben een paus). De nieuwbakken kerkvorst geeft de wereld vervolgens zijn apostolische zegen Urbi et Orbi (Voor de stad en de wereld).

Een van de weinige dingen die paus Johannes Paulus I tijdens zijn pausschap van 25 dagen in 1978 bewerkstelligde, was de afschaffing van de pauskroning op de eerste zon- of feestdag na de verkiezing.