Aanhoudende droogte bedreigt natuur
Bermen kleuren bruin, planten hangen slap en sloten staan droog. Ondanks de huidige buien blijft het neerslagtekort oplopen. Experts houden hun hart vast over de gevolgen voor de natuur.
Met uitzondering van 2020 is dit jaar tot nu toe het droogste sinds het begin van de metingen in 1906, weet klimaatexpert Peter Siegmund van weerinstituut KNMI. Hij verwacht dat de komende twee weken verspreid over het land in totaal 40 millimeter regen valt. Desondanks loopt het neerslagtekort naar verwachting verder op. „Hoe zonniger het is, hoe meer vocht er verdampt. Op een zonnige dag kan zó 4 millimeter verdampen. Dat is al weken aan de orde en compenseer je niet met wat regen.”
Door de droogte verdorren planten en hebben insecten niets te eten. Rupsen van vlinders leggen dan het loodje. Dat zal aanstaande zomer, maar vooral volgend jaar te merken zijn aan de aantallen vlinders, verwacht Chris van Swaay van De Vlinderstichting.
In tegenstelling tot rupsen hebben volwassen vlinders weinig last van de droogte. „Die hebben het liefst zonnig en droog weer.” Wel moeten ze meer moeite doen om bloeiende planten –en dus nectar– te vinden. Maar dat effect is volgens Van Swaay relatief beperkt.
Drooggevallen vennen
Anders dan vlinders zijn libellen voor hun voortplanting afhankelijk van water. Op veel plekken zijn sloten drooggevallen. Dat betekent einde verhaal voor de larven die erin leven. In veel beekjes en vennen staat nog wel water. Maar als de droogte aanhoudt, ontstaat ook daar een probleem. Van Swaay moet denken aan foto’s van drooggevallen vennen uit 2018. „Dat is heel slecht voor de bijzondere libellen die daar leven.”
Ook amfibieën hebben water nodig voor de voortplanting. „Het waterpeil in vennen en poelen op de zandgronden staat ontzettend laag”, ziet David Broek van Ravon, een kennisinstituut dat zich inzet voor de bescherming van reptielen, amfibieën en vissen. „Soorten als de kamsalamander en de heikikker hebben het daardoor moeilijk.”
De larven van de heikikker, die zich in maart en april voortplant, komen in juni aan land. Als poelen voor die tijd droogvallen, overleven ze dat niet. Volgens Broek is daarom vooral langdurige droogte in het voorjaar schadelijk.
Knoflookpad
Broek is daarnaast bezorgd over de lage waterstand in poelen en kolken langs de grote rivieren. Deze plekken vormen het leefgebied van zeldzame amfibieën zoals de knoflookpad. Op sommige plekken staat het water meer dan een meter lager dan normaal. „De larven hebben dan te weinig ruimte om zich in te ontwikkelen. Ik verwacht daarom dat de knoflookpad zich op die plekken dit jaar niet voortplant.”
Als er één jaar geen voortplanting plaatsvindt, is dat volgens Broek niet direct een probleem. Veel amfibieën worden een jaar of vijf en kunnen zich dus meerdere jaren voortplanten. Maar als het jaren op rij droog is, kan dat voor populaties wel funest zijn.
Ook voor reptielen kan de droogte slecht uitpakken. „De levendbarende hagedis zien we hard achteruitgaan, zeker op de zandgronden. Waarschijnlijk is droogte een van de oorzaken”, zegt Broek. Ook de adder heeft het volgens hem daardoor moeilijk. Beide soorten drogen snel uit.
Zuidelijke soorten
Niet alleen voor dieren, maar ook voor planten heeft de aanhoudende droogte gevolgen. „Op korte termijn vallen er gaten in de vegetatie”, zegt Baudewijn Odé, projectleider bij soortenorganisatie Floron. Eenjarige soorten, zoals de zachte ooievaarsbek, het kruipertje en eekhoorngras, nemen de gaten vervolgens in.
Eenjarige planten kiemen vaak al in het vroege voorjaar en kunnen hun levenscyclus aanpassen aan het weer. Als het vroeg in het jaar langdurig droog is, blijven de plantjes kleiner, maar slagen ze er wel in tot bloei te komen en zaden te vormen. Meerjarige planten hebben daar over het algemeen meer tijd voor nodig.
Het verschijnsel dat eenjarige soorten domineren in bermen en graslanden, kent Odé uit Zuid-Europa. Hij spreekt daarom over de „mediterranisering” van de Nederlandse vegetatie. De kenner ziet dat ook aan de komst van zuidelijke soorten, zoals de hyacintorchis. Deze orchidee bloeit heel vroeg in het jaar en kan daardoor al snel zaden vormen.
Het kan de oplettende natuurvorser opvallen dat in gortdroge, bruine grasvlaktes toch bloeiende planten zijn te vinden. Dat gaat dan waarschijnlijk om planten met diepe penwortels, weet Odé, zoals gewoon biggenkruid, jacobskruiskruid en boerenwormkruid. Door de diepe penwortels zijn ze in droogteperiodes nog lang in staat water te vinden.
Odé maakt zich vooral zorgen over oevervegetaties en vegetaties die afhankelijk zijn van grondwater, zoals blauwgraslanden en dotterbloemhooilanden. „Als er één jaar iets misgaat, is dat tot daaraan toe. Maar wat als we elk jaar droogte krijgen en het grondwaterpeil een meter zakt? Dat zijn vragen waar ik erg mee zit.”
