Hoe neem je anderen mee in duurzame keuzes? Drie vrouwen vertellen
Hoe geef je de Nederlander een duwtje in de duurzame richting? Musea kunnen daar een sleutelrol bij spelen. Ze vergroten daarmee gelijk hun duurzame handafdruk.
Een tentoonstelling met schilderijen over overstromingen uit het verleden, een collectie over slimme duurzame technieken of informatiebordjes die bezoekers stimuleren om water te besparen. Het zijn voorbeelden van hoe musea hun duurzame handafdruk kunnen vergroten. „Die handafdruk staat voor mij voor inspiratie en bewustwording”, zegt Aylin Beijersbergen, medewerker strategie en beleid bij de Museumvereniging.
De duurzame handafdruk vormt volgens haar een „unieke kans” voor een museum om ook bij te dragen aan oplossingen rond klimaatverandering. „Musea staan midden in de maatschappij en dat geeft ze ook een verantwoordelijkheid. Ze vervullen vooral een educatieve taak. De handafdruk past naadloos bij die taak.”
Musea moeten volgens haar doen waar ze goed in zijn: mensen in hun hart raken. „Kunst inspireert, wakkert de verbeeldingskracht aan en kan op een toegankelijke manier mensen aanzetten tot nadenken. Ook rond een thema als klimaat.”
Een museum kan zo blijvende invloed uitoefenen. „Het museumbezoek stopt dan niet als de bezoeker het museum uitloopt.”
De focus op de handafdruk in plaats van de ecologische voetafdruk is logisch voor musea, stelt Beijersbergen. „De vervuilende uitstoot van musea valt namelijk in het niet bij die van de industrie of de luchtvaart.” De voetafdruk die musea hebben, raakt vooral energiegebruik voor het gebouw, en vervoer (van personeel en collectie).
Museumdefinitie
Het „bevorderen van duurzaamheid” staat sinds 2022 ook in de internationale museumdefinitie, vertelt Beijersbergen. „De kerntaak van musea blijft het bewaren van erfgoed voor huidige en toekomstige generaties. Tegelijk zie je in de definitie de erkenning dat een museum een maatschappelijke rol heeft in de samenleving. Zorgen dat er een leefbare planeet is voor deze generaties past daar goed bij.”
Extreme klimaatgebeurtenissen vormen meer en meer een bedreiging voor erfgoed. „In 2021 waren er bijvoorbeeld hevige overstromingen in Limburg. Het Limburgs Museum had toen wateroverlast waardoor collectiestukken in gevaar kwamen.”
Positieve impact
Bij de Museumvereniging –die bij het publiek bekend is van de museumkaart– zijn bijna 500 musea aangesloten. Veel van die musea zien een rol voor zichzelf wat betreft de duurzame handafdruk, zegt Beijersbergen. „Iedereen op zijn eigen manier, passend bij de aard van de collectie, de eigen doelgroep en de missie en visie van de organisatie. Maar er zijn ook –vaak kleinere– musea die vooral bezig zijn met het hoofd boven water houden.”
Een belangrijke stip op de horizon werd gezet door Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Die was in 2022 initiatiefnemer van het kennisplatform Atlas of Future Exhibitions, over de toekomst van tentoonstellingen. Die moeten duurzamer. Een manifest verwoordde het zo: „We moeten ons verantwoordelijker voelen voor de negatieve impact die onze branche heeft op de planeet, en voor de positieve impact die we met behulp van onze tentoonstellingen kunnen bewerkstelligen.” Aandacht voor voetafdruk én handafdruk dus.
Politiek
In 2023 riep Beijersbergen een werkgroep in het leven met vertegenwoordigers van verschillende musea. Deze kwam eind vorig jaar met een adviesrapport. Ook daarin kreeg de handafdruk een nadrukkelijke plaats.
De rol van de hele cultuursector bij gedragsverandering rond klimaat wordt nu ook erkend door de politiek, vertelt Beijersbergen. De Museumvereniging neemt zitting in het Platform Duurzame Cultuursector en dat reageerde eind 2024 op de consultatie voor het ontwerp-Klimaatplan 2025-2035. „We waren blij dat we onze punten teruglazen in de nota van antwoord van het kabinet aan de Eerste en Tweede Kamer.”
Doorspoelen
Hoe musea hun handafdruk precies vorm geven? Op verschillende manieren, legt Beijersbergen uit. Onder meer door de keuze voor tentoonstellingen. „Met de eigen collectie is vaak wel een link te leggen met klimaatverandering. Maar het kan ook door hele kleine dingen: zoals informatiebordjes plaatsen bij lokaal, duurzaam geproduceerd eten in de horeca.”
Ze noemt diverse voorbeelden van tentoonstellingen die op dit moment lopen en aandacht geven aan duurzaamheid. Zoals Wij zijn natuur bij Singer Laren over de diepgaande relatie tussen mens en natuur. Of Pijlers van Hoop van het Museon, een collectie over innovaties voor de circulaire economie. Of Raad van de Raaf bij het Wereldmuseum, waarin kinderen kennismaken met leeftijdsgenoten uit verschillende landen en leren over hun leven met klimaatverandering.
Het Scheepvaartmuseum had vorig jaar de tentoonstelling Food for Thought, wat inzichtelijk maakte waar ons voedsel vandaan komt. „Dit museum stelt zichzelf tot doel dat minimaal de helft van de tentoonstellingen raakt aan klimaatvraagstukken.”
Een ander voorbeeld van de duurzame handafdruk zijn de toiletten op forteiland Pampus. „Bij de knoppen voor het doorspoelen staat hoeveel water je gebruikt. Dat zijn kleine hints voor de bezoeker om de bewustwording te vergroten en om zo zelf ook een steentje bij te dragen.”
