Marcion worstelde met het kwaad en hakte de knoop door, zegt drs. Krijger (1938), emeritus predikant van de Protestantse Kerk in Velp. „De schepping is volgens Marcion totstandgebracht door een lagere god, een schepper-god, die vereenzelvigd wordt met de God van het Oude Testament. Marcion schafte het Oude Testament af. De hoogste God leren we volgens hem alleen kennen in Jezus Christus, Hij is de echte, ”vreemde” God, dat wil zeggen de God die Zich van buiten aan ons heeft geopenbaard.

Marcion erkent God niet als de Schepper, maar wel als de Verlosser. De verlossing is genoeg voor de mens, Christus maakt ons los van deze verschrikkelijke werkelijkheid. Marcion kon lyrisch worden over de genade van Christus en was een grote bewonderaar van Paulus.”

Marcion heft echter de spanning tussen schepping en verlossing op door zijn constructie van een lagere god. De christelijke kerk heeft die spanning juist willen vasthouden, zegt Krijger, die donderdag aan de Vrije Universiteit op zijn onderwerp promoveert. Hij vindt het niet vreemd dat de kerk Marcion heeft veroordeeld als een ketter.

Toch voelt Krijger mee met de Nederlandse theoloog K. H. Miskotte (1894-1976), die zijn hele leven met het probleem van het marcionitisme heeft geworsteld. „De worsteling van Marcion met het leed in de wereld herkende hij. Miskotte betrok het tragische vooral op de mens, ik wil het ook op de schepping zelf betrekken. Er gaat van de wereld en onze leefomgeving een dreiging uit, zonder dat deze wereld uit handen van God valt. Kenmerkend voor het geloof is dat het vragen stelt over het leed van de wereld en ook de klacht uit. Dat houdt juist de werkelijkheid open, zodat deze niet dicht en duister blijft.”

In zijn proefschrift (”De tragiek van de schepping. Het geding rondom Marcion in de Nederlandse theologie van de twintigste eeuw”, uitg. Boekencentrum, Zoetermeer) onderscheidt Krijger drie modellen in het omgaan met het kwaad (het lijden) in de wereld. Er is allereerst het ”harmoniemodel”, dat gericht is op acceptatie van het kwaad. De mens probeert het kwaad een plaats te geven, door het bijvoorbeeld als een oordeel van God te zien, of als een middel tot loutering (onder meer als gevolg van de kwetsbaarheid van de schepping).

Het ”tragische” model roept daarentegen frustratie op: de mens beseft pijnlijk de vergankelijkheid en kwetsbaarheid van het bestaan.

Het ”strijdmodel” ten slotte gaat de confrontatie aan: het tragische wordt een soort creatieve macht die de mens benut, waardoor hij niet overweldigd wordt door het kwaad.

De stelling van Krijger is dat er geen ontwikkeling is van het ene naar het andere model, maar dat ze alle in elkaar overvloeien. „Ik kan bijvoorbeeld gefrustreerd zijn door het tragische, maar er zijn ook fasen in het leven dat ik de strijd aanga en het kwaad als een uitdaging zie.

Af en toe zijn er ook momenten dat ik licht en harmonie ervaar: harmonie in die zin dat eenmaal het licht de duisternis zal overwinnen. Het tragische wordt dan binnen de perken gehouden en de mens mag af en toen een voorsmaak hebben van het beginsel van de eeuwige vreugde, zoals de Heidelbergse Catechismus in Zondag 22 daarover spreekt. Het is de hoop dat God uiteindelijk het goede met ons voor heeft.”

Na de afronding van zijn studie theologie in Nijmegen in 1996 raakte ds. Krijger voor een groot deel zijn gezichtsvermogen kwijt. Hij leerde braille en kan dankzij de brailleleesregel zelfstandig op de computer werken. Al de literatuur die hij las, moest worden ingesproken door medewerkers van de vakbibliotheek voor blinden en slechtzienden (FNB) te Amsterdam.

„Elke keer dat er een cassette bij de post was, was het feest en kon ik weer verder”, lacht hij. „Ik beluisterde de banden en maakte daar uittreksels van. Het is een vreemde gewaarwording dat je je eigen boek niet kunt lezen, maar het is wel enerverend om het te voelen.”

Ds. Krijger is lange tijd met veel vreugde predikant geweest, zegt hij, maar moest dit opgeven vanwege zijn steeds meer falende gezichtsvermogen. Het pastorale werk was zijn lievelingswerk. „Ik deed heel graag huisbezoek en kwam zo in aanraking met allerlei kleinschalige rampen in gezin en familie.

Je moet het morele van het fysieke kwaad onderscheiden. Er is veel kwaad dat ons los van de zonde overkomt. Het kwaad moet je niet een plaats geven zoals Marcion doet, maar het bittere raadsel mag je ook niet minimaliseren. Iemand die zwaar gehandicapt is, kan zijn lichaam beschouwen als een zware last.”

De recente tsunami houdt ds. Krijger ook erg bezig. In zijn proefschrift verwijst hij naar het onderscheid tussen natuur en schepping zoals Miskotte dat hanteert. „De schepping is volgens hem de verborgen binnenkant van de natuur. In de zeebeving zie je het spookachtige van de natuur en de kwetsbaarheid van de schepping. Je moet aan de ene kant zeggen dat God er niets aan kan doen, omdat het creatuurlijke per definitie kwetsbaar is. Maar aan de andere kant gaat het ook niet buiten God om.

Had God zo’n tsunami niet kunnen verhoeden? De wereld valt nóóit uit Zijn handen, maar de natuur kent ook haar autonomie. Een aardbeving is een fysiek kwaad en heeft te maken met de kwetsbaarheid van de schepping. Je kunt virussen en bacteriën niet zien als een straf van God, wel als de schaduwzijde van de schepping.”

In de lijn van H. Berkhof wijst ds. Krijger op de voorlopigheid van de schepping: ze is onvolmaakt en op weg naar de voltooiing. „Romeinen 8 is voor mij erg belangrijk, waar gesproken wordt over het zuchten van de schepping, het in barensnood verkeren. De schepping is onvoltooid. In de zeebeving kan men een teken zien: namelijk de weeën van de eindtijd. Hoe het ook zij, bij zulke rampen komt Marcion om de hoek kijken.”

vraag (u14(Tijdens een discussie over de tsunami noemde iemand de zeebeving een straf van God.

plattekst (u15,1,0(„Als er iemand is die dat beweert, dan mag hij dat zeggen en doet hij een poging om het kwaad een plaats te geven. Maar ik zie bijvoorbeeld mijn slechtziendheid niet als een straf, maar als een gevolg van de kwetsbaarheid van het bestaan.

Als je de beelden van de tsunami ziet, dan kan ik er geen verklaring voor geven en kan ik het zeker niet harmoniseren. Ik word er alleen stil van. Maar tegelijkertijd kan de mens ook niet bij de pakken neerzitten en moet hij de confrontatie aangaan.

Als het gaat over rampen en het kwaad mag je niet zeggen dat God het doet, want dan misken je de verantwoordelijkheid van de mens. De zee is in de Bijbel vaak het beeld van het negatieve van de schepping. Er zit in de schepping iets van een chaos, het woeste en ledige. God heeft Zelf de chaos bedwongen, maar het woeste kan steeds weer doorbreken. De schepping is een bedreigde werkelijkheid.

De psalmen zijn daarom voor mij een grote steun. Daar kom je een vrijmoedig spreken over God tegen, in de trant van: „God, doe eens wat, word eens wakker!” Ons gebed is zo vaak gekanaliseerd, terwijl de psalmen juist om Gods interventie roepen.

Het ergste is wanneer we ons stil houden. Dan blijft de werkelijkheid potdicht. Het geloof roept echter en houdt de zaak open.”