In veel kerken in de gereformeerde gezindte, zoals de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) of de Gereformeerde Gemeenten (GG), speelt de discussie in het geheel niet. Maar in sommige wel degelijk. Zo zal de synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), die in juni startte en in november verder gaat, zich moeten buigen over een verzoek van de classis Amsterdam. Die geleidde twee jaar geleden een instructie van de cgk in Zaandam door naar de synode. De instructie bevat het voorstel om kerkenraden vrij te laten gedoopte kinderen aan het avondmaal toe te laten.

Het is onwaarschijnlijk dat dit in de CGK gaat gebeuren. Maar dat het vraagstuk plaatselijk best op kan spelen, valt gemakkelijk af te leiden uit het feit dat van de 181 cgk’s er 25 nagenoeg gefuseerd zijn met een plaatselijke Nederlandse gereformeerde kerk en een dubbel zo groot aantal nauw met de NGK samenwerkt. In de NGK staat het de kerken namelijk vrij kinderen aan het avondmaal toe te laten. En in tientallen gemeenten gebeurt dat ook. Zo vertelde ds. P.G. (Peter) Sinia, preses van de huidige NGK-synode en in 2018 op het thema gepromoveerd, zes jaar geleden al aan het Reformatorisch Dagblad dat zijn gemeente, de Ngk te Ede, het beleid heeft dat kinderen vanaf acht jaar aan het avondmaal mogen deelnemen.

Uitleggen

„Ik kan het aan mijn kinderen niet uitleggen”, zei de voorganger van de cgk in Zaandam, H.M. Veurink, twee jaar geleden in het Nederlands Dagblad. De evangelist doelde op het feit dat kinderen in het kerkverband van de CGK niet aan het avondmaal mogen. In de instructie die zijn gemeente, Menorah-Zaanstad, aan de synode stuurde, staat onder meer het argument „dat er in de Bijbel nergens expliciet wordt gesproken over of kinderen wel of niet mogen worden toegelaten tot de avondmaalstafel”.

Verder wijst de missionaire gemeente in Zaandam er in de instructie op dat de oudtestamentische Pesachmaaltijd „een maaltijd was die in de gezinnen werd gevierd, waar ook de kinderen van aten. Zij hadden zelfs een actieve rol bij die maaltijd.” Moest de oudste zoon dan niet de bekende vraag stellen: „Vader, waarom is deze avond anders dan alle andere avonden?” Volgens de Noord-Hollandse cgk is het „in die lijn logisch dat kinderen ook bij de vervulling van het Pesachmaal (dus bij het avondmaal, AdJ) meedoen.”

Oppervlakkig

Het is een argument dat vaak klinkt uit de mond van voorstanders van kinderen aan het avondmaal. Maar snijdt het hout? Volgens de Canadese emeritus hoogleraar prof. dr. Cornelis van Dam beslist niet. In een uitvoerig exposé in het juli/augustusnummer van Nader Bekeken betoogt hij dat deze populaire vergelijking „oppervlakkig is en geen recht doet aan Bijbelse gegevens”. Nader Bekeken is een periodieke uitgave van de stichting Woord en Wereld, die haar wortels heeft in de behoudende vleugel van de Nederlandse Gereformeerde Kerken.

Jawel, erkent de oudtestamenticus, die van 1981 tot 2011 verbonden was aan het Canadian Reformed Theological Seminary (Hamilton, Ontario), Pesach was oorspronkelijk een familiegebeurtenis, waarbij ook kinderen betrokken waren. Na de intocht van het volk Israël in Kanaän veranderde het feest echter enigszins van karakter. Pesach werd vanaf toen gevierd bij het centrale heiligdom in Jeruzalem. Het werd een pelgrimsfeest; bij het slachten van het lam, wat gebeurde in de tabernakel of de tempel, waren alleen volwassen mannen betrokken; al is er geen bewijs dat andere Israëlieten aan althans een deel van de ceremonie niet mochten deelnemen. In elk geval „stond de nationale dimensie van het feest nu voorop”.

Verrassende woorden

Toch is dit niet het voornaamste punt dat Van Dam in zijn betoog maakt. Kern van zijn redenering is dat er weliswaar een doorgaande lijn is van Pesach naar het avondmaal, maar er ook duidelijk elementen van verschil en van discontinuïteit zijn. „Het avondmaal is niet een christelijk Pesachfeest”, schrijft de hoogleraar. Dat Jezus het tranenbrood dat Israël moest eten bij zijn overhaaste vertrek uit Egypte betrok op zijn eigen lichaam, was iets geheel nieuws. „Dit moeten voor de discipelen verrassende woorden zijn geweest.”

„Door te spreken over het drinken van ‘bloed’, scheidde Jezus het avondmaal op beslissende wijze van het Pesachfeest” - Prof. dr. Cornelis van Dam, oudtestamenticus

Volstrekt nieuw was ook dat Christus het element wijn bij het avondmaal betrok en daarin een zinnebeeld zag van zijn eigen bloed. Van Dam: „Als iets in de Israëlitische geest gegrift stond, dan was het wel dat het drinken van bloed absoluut verboden was. Door de betekenis van deze beker zó voor te stellen, scheidde de Heere Jezus het avondmaal op een beslissende manier van het Pesachfeest, waarbij nooit bloed aan de tafelgasten werd aangeboden, ook niet symbolisch.”

Om  nog een andere reden vindt de Canadese oudtestamenticus het al te zeer op één lijn stellen van het Joodse Pesachmaal en het christelijke avondmaal te simplistisch en ongegrond. „Met Zijn woorden over de wijn en de beker zinspeelde de Verlosser op nog een andere gebeurtenis in het Oude Testament. De uitdrukking ”het nieuwe verbond in Mijn bloed” zal de discipelen hebben herinnerd aan de verbondssluiting in Exodus 24.” Mozes besprenkelde toen het volk met bloed en zei: „Met dit bloed wordt het verbond bekrachtigd dat de Heere met u heeft gesloten door u al deze geboden te geven.”

Nieuw sacrament

Prof. Van Dam: „Toen Christus het avondmaal instelde en zei: „Dit is Mijn bloed, het bloed van het verbond”, had Hij duidelijk die ontzagwekkende gebeurtenis in gedachten en ook de daarbij behorende maaltijd. Nu was Hijzelf Degene Die Zijn bloed gaf met Zijn offer aan het kruis en Die daarmee het nieuwe verbond in Zijn bloed begon tot vergeving van zonden.” De conclusie van de hoogleraar: je doet Bijbelse gegevens geen recht door te gemakzuchtig te redeneren dat kinderen wel aan het avondmaal mogen deelnemen omdat ze ook deelnamen aan het Pesachmaal. „Het avondmaal is een nieuw sacrament met nieuwe vereisten, en wat voor het ene geldt is niet per se ook op het andere van toepassing.”

„Het avondmaal is een nieuw sacrament, met nieuwe vereisten” - Prof. dr. Cornelis van Dam, oudtestamenticus

Een van die nieuwe vereisten staat in het bekende Bijbelgedeelte in 1 Korinthe 11. Daar staat dat avondmaalgangers „het lichaam des Heeren” moeten „onderscheiden” en dat zij zichzelf moeten „(be)oordelen”. Prof. Van Dam gaat in zijn artikel uitvoerig in op de exegese van dit tekstgedeelte. Het Griekse werkwoord diakrino betekent: onderscheiden door te scheiden; vaststellen dat er verschil bestaat; beoordelen; een wettig besluit nemen, schrijft hij. „Dat zijn eerder eisen voor volwassenen dan voor kinderen. Niets wijst erop dat kinderen aan het avondmaal deelnamen in Korinthe en het is een terechte vraag of kinderen wel het noodzakelijke onderscheidingsvermogen hebben om gehoor te geven aan de apostolische vermaning.”

Exacte leeftijd

En hoewel de hoogleraar voluit erkent dat het uiteindelijk niet gaat om een exacte leeftijd waarop mensen aan het avondmaal mogen deelnemen en dat mensen in de achterliggende eeuwen soms veel eerder geacht werden volwassen te zijn, houdt hij eraan vast dat voor deelname aan het avondmaal een zekere volgroeidheid, onderscheidingsvermogen, onderricht en „een geloofwaardige geloofsbelijdenis” noodzakelijk zijn. „Vanaf de tijd van de Reformatie tot het midden van de 20e eeuw was men in de kerken van de Reformatie vrijwel unaniem van mening dat kinderen nog niet in staat zijn zichzelf te onderzoeken en het lichaam van Christus te onderscheiden en dat zij daarom uitgesloten waren van het avondmaal.”

Doop

Maar zijn kinderen dan niet al door hun doop in het verbond ingelijfd en hebben zij uit dien hoofde niet ook recht op aanzitten aan de tafel des Heeren? Nee, schrijft prof. Van Dam in het genoemde nummer van Nader Bekeken, dat overigens in zijn geheel gewijd is aan het thema ”kinderen en avondmaal”. „Gedoopte kinderen zijn verbondskinderen, zij zijn heilig, zij zijn opgenomen in de genade van Christus. Maar deze identiteit betekent niet dat zij automatisch gelovigen worden. God belooft niet dat elke gedoopte in de verbondsgemeenschap ook Zijn beloften zal omarmen. Onze levenservaring bevestigt deze waarheid. Als dopelingen opgroeien, moeten zij reageren op Gods genadige beloften en zich die eigen maken. Op die manier krijgen zij toegang tot de tafel van de Heere.”