Smit was toen allang geen dienstdoend predikant meer; deze week zwaaide hij af als commissaris van de Koning in Zuid-Holland. De reactie van een ouderling op zijn inspanningen voor de vluchtelingen uit Sri Lanka is hij niet vergeten: leed het gewone werk van de predikant niet onder al dat „gedoe met die Tamils”?

Jaap Smit komt uit ’t Harde en is zoon van een landmachtofficier. Toen hij niet was ingeloot voor een studie diergeneeskunde, werd hij hervormd predikant. Middenorthodox, misschien zelfs wel vrijzinnig, typeert hij zichzelf. Vanaf 1984 stond hij in Ellecom en De Steeg. In 1988 ging ds. Smit als legerpredikant naar het Duitse Seedorf. Heemstede werd in 1992 zijn volgende gemeente, maar onrust bezette hem: was dit wat hij de rest van zijn leven wilde doen?

Misverstand

Smit werd 27 jaar geleden emeritus predikant en staat nog weleens op de kansel. Hij koos echter voor andere beroepen: consultant, directeur van Slachtofferhulp, voorzitter van vakbond CNV en commissaris van de Koning. Hij beschrijft het allemaal in de vlot geschreven memoires die hij publiceert bij zijn afscheid van het provinciebestuur: ”Zonder kompas geen koers”.

Als commissaris maakte Smit elk jaar een vaartocht door Zuid-Holland. Op een keer voer de Delftse burgemeester Van Bijsterveldt mee. „De burgemeester van Delft stapt ook op…” twitterde Smit. „Binnen twee minuten” hing minister Plasterk van Binnenlandse Zaken aan de lijn met de vraag wat er aan de hand was. „Ik kon hem geruststellen.”

Van Bijsterveldt ging van boord en Smit stuurde een nieuwe tweet de wereld in: „En in Leidschendam stapt zij weer af, om haar werkzaamheden in Delft met volle energie voort te zetten.”

Koningshuis

De vertrekkende CvdK legde niet alleen herinneringen vast, maar uit ook zijn mening. Bijvoorbeeld dat de militaire dienstplicht niet afgeschaft had moeten worden: het was een manier om jonge mensen duidelijk te maken dat je niet alleen rechten hebt, maar ook plichten. Daarnaast is het besef verdwenen dat het leger van ons allemaal is en we daarmee gezamenlijk onze veiligheid bewaren en bewaken.

Smit bemerkt als gevolg van een „doorgeschoten secularisatie” toenemend onbegrip voor de betekenis van religie. „Als mensen nergens meer in geloven, zijn ze in staat om alles te geloven. Dat is wat we zien in deze tijd van complottheorieën en totale ondermijning van feiten en wetenschap.”

„Als mensen nergens meer in geloven, zijn ze in staat om alles te geloven” - Jaap Smit, scheidend commissaris van de Koning

Kom bij Smit niet aan met vraagtekens bij de waarde van het koningshuis en met populariteitscijfers die vorst en vorstin krijgen toebedeeld. Voor hem is glashelder hoe belangrijk het staatshoofd is. „Zuinig op zijn!”

Zuinig was Smit ook op de burgemeesters. „Sommigen denken dat wanneer de termijn van een burgemeester na zes jaar afloopt, er alle ruimte is om een nieuwe burgemeester te gaan zoeken. Dat is niet het geval. Een herbenoeming vindt plaats als er geen aanwijsbare redenen zijn om niet tot herbenoeming over te gaan.” Het is geen auto die je inruilt.

Regeldruk

„De almaar toenemende verfijning en opeenstapeling van regels en procedures” vindt Smit „echt een ziekte van deze tijd, waarin de gedachte leidend is dat wanneer we niet alles tot op de komma hebben geregeld en bepaald, de samenleving in een chaos zou terechtkomen”. ’t Is bar. „ Mensen in het onderwijs en de zorg worden gek van alle bureaucratie, die een groot gedeelte van hun tijd opslokt en hun motivatie ernstig ondermijnt. Het is het gevolg van een vergaande juridisering van onze samenleving en, wat ik noem, risicomijdende politiek.”

Sceptisch is de auteur ook over burgerparticipatie. Politici moeten besturen; daarvoor zijn ze gekozen. „Als wij met bijna 18 miljoen mensen aan de knoppen gaan zitten, dan gaan we naar de knoppen!”

Optimistisch is Smit niet. „In Europa zien we krachten groeien om de Unie van binnenuit kapot te maken en wordt het ”eigen volk eerst” weer veel gehoord. Democratieën staan onder druk en er lijkt een hang naar sterk autocratisch leiderschap te groeien.”