De kustwacht meldt dinsdagavond rond halfelf op X niet bereikbaar te zijn. „Ben je in nood of heb je hulp nodig? Bel dan 112.” Een hardnekkige storing in de cruciale ICT-infrastructuur leidt woensdag tot chaos. Vliegtuigen blijven aan de grond. De uitgifte van paspoorten loopt spaak. De communicatiesystemen van hulpdiensten haperen.

Den Haag laat haastig weten dat er „geen indicatie” is dat er kwade opzet in het spel is. Eindhoven Airport kampt met grote problemen; waarschijnlijk doordat de burgerluchthaven in Eindhoven gebruikmaakt van de militaire vliegbasis. Instanties kunnen in de loop van woensdag hun systemen weer gefaseerd opstarten.

Kwetsbaar

De grote vraag is hoe dit zo mis kon gaan. Defensieminister Ruben Breukelmans lichtte woensdagavond een tipje van de sluier op. „De oorzaak van het probleem lag in de toegangsverlening tot het zogeheten Nafinnetwerk”, zegt Breukelmans in een schriftelijke verklaring. „Door een fout in de softwarecode was het niet mogelijk verbinding te maken met dit netwerk.” Defensie doet onderzoek.

Het zwaarbeveiligde Netherlands Armed Forces Integrated Network (Nafin) is sinds 1994 aangelegd, juist ook om in tijden van oorlog en crises actief te blijven. Dit 3300 kilometer lange netwerk verbindt 180 defensielocaties, terwijl pakweg 70 ministeries, politiebureaus en overheidsdiensten er gebruik van maken.

„De overheid loopt achter met veiligheid digitale netwerken” - Bart Lageweg, specialist cyberveiligheid

De Algemene Rekenkamer doet sinds november vorig jaar onderzoek naar de veiligheid van het Nafinnetwerk. Als veel overheidsinstanties afhankelijk zijn van één netwerk ontstaat kwetsbaarheid voor storingen en spionage. De rekenkamer komt over pakweg twee maanden met een eindrapport en neemt daarin ook de storing van deze week mee. De vraag hoe kwetsbaar het systeem is, is met de chaos van woensdag echter al voortijdig beantwoord.

Schimmig

De overheid houdt de precieze oorzaak van de landelijke storing „schimmig”, vindt Bart Lageweg, directeur van Bizway, dat vaker betrokken is geweest bij het oplossen van crisissituaties door ICT-storingen bij overheidsdiensten. Hij wijst op meerdere oorzaken.

De overheid maakt gebruik van glasvezelnetwerken die in een ring worden aangelegd, legt de specialist cyberveiligheid uit. Data flitst daarbij van A naar B. Doemt er onderweg onverwachts een probleem op, dan kan de data gewoon via de alternatieve route zijn doel bereiken. „Duidelijk is dat dit plan B niet heeft gewerkt”, stelt Lageweg vast.

Dat meerdere overheidsdiensten op het Nafinnetwerk zijn aangesloten, is volgens justitieminister David van Weel een „potentiële zwakte”. Dat terwijl het juist is bedoeld als kracht, zegt hij. „Het idee van dit systeem is dat het wat minder kwetsbaar is, omdat het alleen voor overheidsdiensten aangelegd is.”

Grootschalige maatschappelijke ontwrichting zoals woensdag door problemen in een aantal gekoppelde netwerken is uitzonderlijk. Specialist cyberveiligheid Lageweg verwacht in de toekomst een toename van het aantal ICT-problemen. „Het aantal storingen stijgt doordat we steeds meer netwerken koppelen.” Verder loopt de overheid volgens de cyberspecialist achter in de digitale aanpak. Bovendien worden veel netwerken eerst uitgerold en pas daarna getest. „We mogen van de overheid verwachten dat het systeem zou zijn getest en dat de mogelijke storing bij de test zou zijn ondervangen.”

Een ding is duidelijk. Het Nafinnetwerk ligt onder een vergrootglas. „Uit ervaring weet ik dat de sector nu veel rapporten gaat schrijven over hoe dit precies heeft kunnen gebeuren.”