Mijn eerste keer in een Oekraïense schuilkelder was meteen bijzonder. Terwijl ik wandelde door het historische centrum van Lviv, een maand na de start van de grootschalige Russische invasie in februari 2022, ging  het luchtalarm af. Ik daalde af onder de 400 jaar oude Peter Paulus-garnizoenskerk, waar ik kon schuilen. Hier, ondergronds tussen de dikke muren, nota bene onder een kerk, voelde het alsof geen Russische raket mij kon raken.

Binnen lagen her en der matrassen. Verder niks. Ik kon schuilen, daar ging het om. In die beginmaanden moesten er in allerijl schuilkelders worden gevonden. Dus boden onder meer kerken in Oekraïne de mogelijkheid om te schuilen.  Alles was, naast de angst, toen nog nieuw, onwennig en improviseren.

Ruim 2,5 jaar later moeten de Oekraïners, en ik, nog altijd schuilen voor Russische bommen. Maar de samenleving past zich erop aan. In het eerste jaar heerste nog het idee dat de oorlog hooguit een jaar zou duren, maar het besef is ingedaald dat de strijd met Rusland nog jaren kan duren. Dus moeten er manieren worden gevonden om te kunnen schuilen zonder dat telkens de hele maatschappij stilligt.

Naast de voortdurende roep om meer westerse luchtafweer, werkt Oekraïne daarom ook aan een leven ondergronds. Zeker de regio’s, zoals in het oosten, die dicht bij de Russische grens of frontgebieden liggen en dus eenvoudig voor de Russen te raken zijn met raketten, drones en artillerie.

De bescherming van scholen en leerlingen krijgt prioriteit. In een metrostation in de noordoostelijke Oekraïense stad Charkiv, dat continu onder vuur ligt, krijgen kinderen les. De burgemeester heeft aangekondigd een ondergrondse school te laten bouwen. In de omgeving buiten Charkiv wordt gebouwd aan nieuwe schuilkelders bij scholen, 6 tot 10 meter diep, bestemd voor 400 tot 500 kinderen, compleet met douches, keuken en natuurlijk klaslokalen om de les te kunnen voortzetten als het luchtalarm is afgegaan. Hier zit dan een deel van de leerlingen, terwijl een ander deel die dag onlineles heeft.

Ruim 100 kilometer zuidelijker bereidt ook Izjoem, dat zes maanden door de Russen was bezet en waar het centrum kapot is geschoten, zich voor op de toekomst. Het front ligt ongeveer 50 kilometer verderop. Een school, waar Russische militairen verbleven, krijgt onder het sportveld een schuilkelder. Een ziekenhuis heeft bouwplannen voor ondergrondse behandelruimtes. Nu kunnen patiënten, als ze schuilen, terecht in schemerige, stoffige ondergrondse gangen.

De schuilkelders worden niet alleen gebouwd voor tijdens de oorlog. Ook al is die ooit geëindigd en zijn er akkoorden gesloten – voor de Oekraïners blijft de Russische dreiging bestaan. Vanaf het eigen grondgebied kunnen de Russen de Oekraïners ongehinderd blijven bestoken. Alleen daarom al snakt Oekraïne naar goede luchtafweer en moet het wel denken aan een toekomst ondergronds.