„Vroeger praatte je niet over geloofszaken bij het kerstdiner. Tegenwoordig gaat dat prima, maar vermijd je de politieke situatie”, verzuchtte een Amerikaanse journalist enkele jaren geleden. De Amerikaanse samenleving is diep verdeeld. Wie niet dezelfde politieke opvattingen deelt, wordt vaak met argusogen bekeken of zelfs genegeerd. Politici als Biden en Trump dragen hieraan bij met hun vurige retoriek, die een sfeer van haat en conflict creëert. Biden erkende dat ook met zoveel woorden deze week: „Het is noodzakelijk dat het politieke debat afkoelt.”

„We zijn allemaal Amerikanen; we moeten naast elkaar staan” - Joe Biden, president VS

Politieke polarisatie is altijd al een constante factor in de Amerikaanse politieke geschiedenis geweest. Al bij de verkiezingen van 1800 beschuldigden aanhangers van de latere winnaar Thomas Jefferson president John Adams van oorlogsplannen tegen Frankrijk. Adams’ aanhangers beweerden dat onder Jefferson moord en verkrachting de norm zouden worden. In 1860 leidde de verkiezingsoverwinning van Abraham Lincoln tot de Amerikaanse Burgeroorlog vanwege zijn plannen om de slavernij af te schaffen. Recentere voorbeelden zijn de protesten uit de jaren 60 tegen burgerrechten voor zwarte Amerikanen en de Vietnamoorlog.

Stammenstrijd

Verdeeldheid is misschien wel een wezenskenmerk van de Amerikaanse samenleving. Historicus James Kennedy stelt dat het tweepartijenstelsel hier een belangrijke oorzaak van is. „Het reduceert politiek tot een stammenstrijd”, schreef hij enkele jaren geleden in Trouw. Toch stonden de Democratische en de Republikeinse Partij in het verleden dicht bij elkaar, mede door de grote invloed van hun gematigde vleugels. In de jaren 50 riepen politieke wetenschappers beide partijen zelfs op zich duidelijker te onderscheiden.

Volgens politicoloog Lilliana Mason kwam het omslagpunt bij de Wet op de Burgerrechten in 1964, gevolgd door ontwikkelingen als de feministische golf en de legalisering van abortus. Deze veranderingen zorgden ervoor dat politieke voorkeur steeds bepalender werd voor de vraag met wie je omging.  De Republikeinse Partij werd witter, evangelicaler en mannelijker, terwijl de Democratische Partij zich meer richtte op een diverse achterban van minderheidsgroepen. De laatste vijftien jaar is deze tweedeling in een stroomversnelling gekomen: 60 procent van de Democraten ziet inmiddels de Republikeinse Partij als een bedreiging voor de VS, terwijl dit omgekeerd voor 70 procent van de Republikeinen geldt. Vriendschappen en huwelijken tussen mensen van verschillende politieke kleur worden steeds zeldzamer.

„Ik wil president worden van heel Amerika” - Donald Trump, presidentskandidaat Republikeinen

Trump heeft deze ontwikkelingen benut door vanaf zijn eerste dag als presidentskandidaat het conflict uit te buiten. Zijn beledigende uitspraken over immigranten, vrouwen, politieke tegenstanders, journalisten en anderen hebben de polarisatie vergroot. Ook het in twijfel trekken van de uitslagen van de presidentsverkiezingen van 2020 en zijn halfhartige optreden bij de daaropvolgende Capitoolrellen droegen hieraan bij.

Tegelijk wordt Trump onterecht aangewreven de oorzaak van de Amerikaanse polarisatie te zijn. Hij maakt er gebruik van, maar de trend is al veel langer gaande. De Democraten gebruiken ook oorlogszuchtige taal. Bidens recente uitspraak dat Trump „midden in het doelwit” geplaatst moet worden is de afgelopen week veelvuldig aangehaald. De president bedoelde daarmee natuurlijk niet dat Thomas Crooks de Republikein moest proberen te doden, maar hij heeft met die woorden wel bijgedragen aan de gespannen sfeer in de Amerikaanse samenleving. Veel Democraten schilderen Trump bovendien constant af als een existentiële bedreiging van de democratie.

Oorlogszuchtige retoriek

Theoloog en commentator Albert Mohler waarschuwde daarom deze week dat woorden ertoe doen. Volgens hem gooit vooral de linkerflank de laatste tijd olie op het vuur door Trump te „demoniseren” en gewelddadige woorden te gebruiken. Die claim is betwijfelbaar, want Trump draagt hier ook zelf aan bij. In maart waarschuwde Trump nog voor een bloedbad als hij niet gekozen werd. Hij doelde op een bloedbad voor de auto-industrie, maar het is evengoed oorlogszuchtige retoriek. Afgelopen week ging Trump weer stevig tekeer tegen de Democraten op Truth Social door hen onder meer „radicaal-links” en „communisten” te noemen. Tijdens zijn speech op de Conventie verweet hij zijn tegenstanders een „heksenjacht” tegen hem te voeren die de eenheid van het land in de weg staat. En vicepresidentskandidaat J.D. Vance zei direct na de aanslag op Trump dat die de schuld was van Bidens campagnestrategie.

De vraag is of er ooit een oplossing komt voor de polarisatie in de samenleving. Zeker omdat er meerdere breuklijnen zijn in de Amerikaanse maatschappij (zie kader). Opvallend is dat deze breuklijnen steeds meer gaan samenvallen. Wie tegen abortus is, is hoogstwaarschijnlijk ook terughoudend om immigranten te verwelkomen, nationalistisch ingesteld en voelt zich weggezet door de progressieve elite. Omgekeerd geldt hetzelfde. Hierdoor ontstaan er twee bubbels in één land die elkaar steeds minder ontmoeten.

„Tweepartijenstelsel is belangrijke oorzaak van de polarisatie in de VS” - James Kennedy, historicus

De media maken hier gretig gebruik van. Ben je rechts, dan vertelt Fox News de waarheid. De linkerflank gelooft vooral wat MSNBC of CNN zegt. De media bedienen vooral hun achterban en laten steeds minder verschillende geluiden horen. De kijkers worden zo bevestigd in hun opvatting en blijven loyaal aan hun favoriete mediakanalen.

Weinig hoop

Sociale media versterken deze bubbelvorming nog meer, stelt Cass Sunstein. De rechtsgeleerde van de Harvard Universiteit wijst erop dat „gelijkgezinden elkaar sneller ontmoeten op internet, vaak zonder tegengestelde opvattingen te horen”. Ook gaat nuance snel verloren in een discussie op media als X, waardoor tegenstanders vlug als extreem worden beschouwd en er vooral gooi- en smijtwerk van verwijten plaatsvindt. En willen sociale media hun publiek vasthouden, gaat dat makkelijker door content te tonen die iemand welgevallig is. Dat helpt niet om wederzijds begrip te kweken.

De vraag is dan ook of de tweedeling in de Verenigde Staten teruggedrongen kan worden. Zeker door polariserende figuren als Biden en Trump – hun verzoenende woorden van de afgelopen dagen ten spijt. De Republikeinse Conventie bood in dat opzicht weinig hoop. Ondanks een oproep tot nationale eenheid legde Trump in zijn speech de bal vooral bij de Democraten. Maar voor eenheid is nodig dat partijen over hun schaduw heen stappen en zelf erkennen verdeeldheid te hebben gezaaid. Die erkenning ontbreekt aan beide kanten.

Dat de polarisatie tot geweld tegen een presidentskandidaat heeft geleid is –hoe verwerpelijk ook– niet verwonderlijk. Een kwart van de Amerikanen zei eind vorig jaar dat het land zo ver van het juiste spoor af is dat echte patriotten mogelijk geweld moeten gebruiken om het land te redden. Thomas Crooks was slechts een van de ruim 80 miljoen burgers die deze mening deelden – maar gelukkig een van de weinigen die dit hebben omgezet in daden.

Mede daarom klinkt al jaren de waarschuwing voor een gewapend conflict in de Verenigde Staten. „We waren eigenlijk 1 inch verwijderd van een mogelijke burgeroorlog”, zei politicoloog Arie Perliger deze week tegen The Conversation. Was Trump dodelijk getroffen, dan had dat volgens hem mogelijk tot een „niveau van geweld, boosheid, frustratie en vijandigheid” geleid dat al vele jaren in de Verenigde Staten niet is gezien. Dat is Amerika nu bespaard gebleven, maar het onderhuidse conflict sluimert nog steeds.

Willen de VS weer écht verenigd zijn, dan vraagt dat een andere stijl van leiderschap. Een stijl van verbinding, van verzoening en van het voeren van een open gesprek. Dat kost de media hun verdienmodel en vraagt ook om andere politieke campagnes. Of dit mogelijk is in het huidige tweepartijensysteem, is –zoals James Kennedy zegt– betwijfelbaar. Maar belangrijker is de vraag of Joe Biden en Donald Trump hiertoe in staat zijn. Het conflictmodel is zo verweven met hun politieke optreden dat dit voor hen een volledige reset vraagt.

Lees ook

„Trump roept om eenheid, maar zaait zelf verdeeldheid”