Dat het geseksualiseerde ”zelf” het seculiere Westen in zijn greep kreeg, dat valt nog te begrijpen voor wie de inmiddels populaire boeken van dr. Carl Trueman leest. Maar hoe komt het dat ook kerken op het punt van (homo)seksualiteit een U-bocht namen?
Trueman is theologisch hoogleraar in Pennsylvania (Verenigde Staten), kenner van John Owen en predikant in een klein presbyteriaans kerkgenootschap in Amerika. Hij schreef in 2020 het boek ”Rise and Triumph of the Modern Self” (De opkomst en de triomf van het moderne zelf), waarin hij beschrijft hoe het in enkele eeuwen tijd –sinds de Romantiek– kon gebeuren dat de seksuele identiteit het mensbeeld ging bepalen. Expressief individualisme, noemt hij dat, in navolging van filosoof Charles Taylor.
Truemans boek werd een bestseller, maar erg gemakkelijk leest het overzicht van filosofische ontwikkelingen niet. Daarom schreef hij een toegankelijke samenvatting, die in 2022 in het Nederlands uitkwam onder de titel ” Een vreemde nieuwe wereld ”.
De ontwikkeling naar het ”moderne zelf” verliep in drie stappen, schrijft Trueman: het menselijke ego kwam in het middelpunt te staan; vervolgens werd seksualiteit bepalend voor dat ”zelf”; en ten slotte werd die identiteit een politieke kwestie. Het resultaat: ieder mens moet nu zijn unieke zelf ontdekken én ongehinderd kunnen uitleven.
Tijdens een bezoek in Nederland, vorige week, beantwoordt Trueman –wat gedrongen figuur, immer opgeruimd en rechtdoorzee in zijn formuleringen– de vraag hoe kerken wereldwijd met deze ontwikkeling zijn omgegaan én hoe ze ermee zouden moeten omgaan.
„In kerken waar nu het homohuwelijk besproken wordt, zal binnen afzienbare tijd ook het transgendervraagstuk aan de orde komen”” - Carl Trueman, theoloog en auteur
Bijna vier jaar geleden kwam uw boek ”The Rise and Triumph of the Modern Self” uit. Kwam u daarna tot nieuwe inzichten?
„Ik zie nu meer in hoe technologie een rol heeft gespeeld in de ontwikkeling die ik beschrijf. Mijn boek is vooral een intellectueel verhaal. Maar hoe konden die ideeën zo succesvol worden? Daarvoor zijn technische omstandigheden –zoals de drukpers, vervoermiddelen en communicatietechnologie– heel belangrijk.”
Uw boek gaat over de cultuur in de westerse samenleving. Op welke manier is die ”vreemde nieuwe wereld” de kerken binnengekomen?
„Dat is een moeilijke vraag en ik denk dat het antwoord verschilt per land en kerk. Maar over het algemeen geldt: kerken leven nooit geïsoleerd van de omringende cultuur. Het was onontkoombaar dat de seksuele revolutie een uitdaging zou vormen voor de kerk.
Daarnaast: veel kerken hebben zich een therapeutisch begrip eigen gemaakt van het menselijke bestaan. Dat wil zeggen: je moet in de eerste plaats voor jezelf zorgen en je omgeving moet daaraan bijdragen. Het idee van liefde is bij veel christenen sentimenteel geworden: gericht op emoties. Liefde betekent dan dat de ander je bevestigt in wie je bent. Kerken namen dat over, want als christenen willen we tenslotte gastvrij zijn en niet onnodig wreed. Daarmee zijn kerken vatbaar voor de retoriek van de lhbti-beweging.
Maar die vorm van liefde heeft intussen een moreel kader verloren. Inclusie, bevestiging, vriendelijkheid – die begrippen hebben binnen het christendom vanouds gefunctioneerd binnen een moreel kader, niet als louter psychologische termen.”
In veel kerken is discussie over het homohuwelijk of over de aanvaarding van homoseksuelen in het ambt en aan het avondmaal. Over de acceptatie van transgenders horen we nog niet zo veel in kerken. Hoe komt dat?
„Lhbti is eigenlijk een alliantie die gebaseerd is op oppositie. Wat de l (lesbiennes), de h (homo’s), de b (biseksuelen) en de t (transgenders) samenbindt, is het tegenstaan van ”heteronormativiteit”: de idee dat de witte heteroseksuele man de ideale mens is.
Maar onder de oppervlakte blijkt dat er wel degelijk verschillen zijn: de l, de h en de b hebben te maken met seksuele verlangens; de t niet zozeer. Voor homo’s en lesbiennes is het seksuele lichaam belangrijk, voor de transbeweging juist niet. Nu de vijand –het ideaal van de witte heteroseksuele man– zwakker wordt, valt de lhbti-alliantie ook meer uiteen.
Ik denk dat het vraagstuk van de transgenders in de kerk groter gaat worden. De Evangelisch-Lutherse Kerk in Amerika heeft al een transgender bisschop. De kerk loopt altijd een paar jaar achter op de cultuur. In kerken waar nu het homohuwelijk besproken wordt, zal binnen afzienbare tijd ook het transgendervraagstuk aan de orde komen.”
„Een van de zwaktes van de kerk is om op losse Bijbelteksten terug te vallen”” - Carl Trueman, theoloog en auteur
Hoe komt het dat in verschillende kerken, zoals bij de Amerikaanse methodisten en de Finse lutheranen, een razendsnelle omslag plaatsvond in de acceptatie van homoseksualiteit?
„Dat is eveneens een lastige vraag. Sommige kerken zijn vanouds theologisch breed. Zij hadden altijd al een sterke liberale vleugel. Dan is de grond vruchtbaar voor zeer snelle veranderingen op ethisch vlak. Als je kerk orthodoxer van aard is, heb je meer bronnen die helpen om culturele vernieuwing te weerstaan.”
Welke theologische onderbouwing wordt doorgaans gebruikt om de omslag in het denken over homoseksualiteit te rechtvaardigen?
„Daarvoor worden tal van argumenten gebruikt. Een ervan is: de Bijbel verbiedt geen homoseksualiteit, maar alleen specifieke homoseksuele handelingen, zoals mannen die jongens verkrachten. Mensen die dit argument gebruiken, willen het Schriftgezag vasthouden.
Een ander argument is dat de Bijbel tijdgebonden is. Al verbiedt de Bijbel dan homoseksualiteit – dat is zo lang geleden; wij weten nu beter.”
Wat vindt u van die argumenten?
„Ik denk dat het nodig is om het thema seksualiteit tegen een bredere achtergrond te zien: wat is mens-zijn in de Bijbel? Dat betekent dat seksueel verlangen en seksuele handelingen bedoelingen hebben die door God bepaald zijn, zoals onder andere de voortplanting van mensen. Seksualiteit is gerelateerd aan het Bijbelse beeld van het menselijke bestaan en sommige seksuele handelingen en relaties passen daar niet in.
Een van de zwaktes van de kerk is om op losse teksten terug te vallen, op do’s en don’t’s.”
In Christus is noch man noch vrouw, zegt Paulus. Hoe ziet u dat?
„Die tekst van Paulus gaat over de reikwijdte van Gods genade, die geen verschil maakt tussen Joden en heidenen, barbaren en burgers. Natuurlijk ontkent die tekst niet het eigenlijke verschil tussen man en vrouw.”
Waarom zouden christenen met een behoudende opvatting over gender en seksualiteit zich druk maken over dit thema? Staat er iets belangrijks op het spel?
„Heel veel dingen. Om te beginnen: de Bijbelse antropologie of mensleer, zoals ik net noemde.
Daarnaast zal de aanvaarding van het homohuwelijk een grote verandering veroorzaken in hoe de maatschappij naar kinderen kijkt. Wanneer je de biologische band tussen ouders en kinderen verbreekt, kom je vanzelf tot een nieuwe definiëring van wat kinderen zijn. Bijvoorbeeld: als ouders een kind krijgen, dan is dat kind ontvángen, gekregen. Maar als een homoseksueel stel een kind krijgt, is dat een gemáákt kind. Dat is op lange termijn schadelijk. Uiteindelijk waren de traditionele huwelijkswetten bedoeld om kinderen een veilige plek te geven om op te groeien.”
Staat ook de kern van de Bijbel –de verlossingsleer– op het spel?
„Als je gelooft dat homoseksualiteit een zonde is, dan is het Evangelie in het geding wanneer je mensen die in homoseksuele zonden leven, niet tot bekering roept. Dus verandert je visie op homoseksualiteit de manier waarop je het Evangelie preekt.”
Voorstanders van liberalisering op het gebied van seksualiteit tonen zich vaak op den duur ook onverdraagzaam richting traditionele opvattingen. Waardoor komt dat?
„Als je redeneert vanuit het perspectief van de homogemeenschap, ligt het zo: een conservatief die de legitimiteit van homoseksuele activiteit ontkent, ontkent daarmee de legitimiteit van de homo-identiteit. Zo iemand ‘doodt’ homo’s. Daar ben ik het niet mee eens, maar zo zien ze het wel. Seksuele thema’s raken tegenwoordig direct de identiteit van mensen.”
„Ik wil niet dat mijn standpunt een homopersoon zou weerhouden bij mij in de kerk te komen”” - Carl Trueman, theoloog en auteur
Conservatieve kerken wordt verweten een negentiende-eeuws ideaal over huwelijk en gezin voor te staan.
„Daar kan iets van waarheid in zitten. We moeten wel nauwkeurig zijn. Rollen in gezinnen zijn door de tijd heen veranderd. In Amerika heb je nu bijvoorbeeld de ”tradwife”-beweging. Maar dat precieze ideaal van traditionele vrouwen zul je vóór de industriële revolutie niet tegenkomen. De tradwife bestond toen nog niet. Conservatieven moeten ervoor waken om normen die tijdgebonden zijn als Bijbels absoluut te bestempelen.
Tegelijk: dat een seksuele relatie tussen één man en één vrouw het hart van een gezin vormt – dát is niet negentiende-eeuws. Dat vind je in het Nieuwe Testament.”
Ds. Olaf Latzel in Duitsland werd veroordeeld omdat hij sprak over „de duivelse homolobby”. Roept de kerk de kritiek soms niet over zich af door onnodige felheid?
„Predikanten en alle christenen moeten een verschil maken tussen de politieke lhbti-ideologie en individuen die op dit gebied worstelingen ervaren. De politieke beweging moeten we sterk tegenstaan. Maar de manier waarop we dat in het publieke domein doen, mag er niet toe leiden dat we met individuen niet meer zeer pastoraal kunnen omgaan. Ik wil niet dat mijn standpunt in het publieke domein een homopersoon zou weerhouden bij mij in de kerk te komen.”
Het is moeilijk om én duidelijk én pastoraal te zijn.
„Dat kan, zeker in deze tijd, zo zijn. De politiek is gepolariseerd en aan beide kanten zijn de emoties diep.
Als presbyteriaanse voorganger heb ik ouderlingen om me heen, die mij kunnen adviseren. Het is belangrijk om van die mogelijkheid gebruik te maken.”
Hebben kerken genoeg oog voor mensen die worstelen met hun gender of geaardheid?
„Dat verschilt per kerk. Conservatieve kerken leren steeds meer vanuit de praktijk hoe ze Bijbels en helder, maar ook pastoraal met dit onderwerp moeten omgaan.”
Wat verwacht u dat de toekomst brengt voor kerken wat betreft gender en seksualiteit?
„Deze kwesties zullen veel kerken splijten. Bovendien: als lhbti meer normatief wordt in de cultuur, zullen conservatieve kerken meer gemarginaliseerd worden. Kerken die trouw blijven, zullen een prijs gaan betalen.”
„Laat juristen kijken naar de statuten en de voorwaarden voor lidmaatschap van kerken”” - Carl Trueman, theoloog en auteur
Vindt u het zelf weleens lastig om voortdurend het conservatieve standpunt te verdedigen?
„Ik heb nauwelijks vijandschap gemerkt. Eén keer waren er demonstranten tegen mij op de universiteitscampus, maar die waren heel beleefd.
Het scheelt denk ik veel dat ik geen accounts op sociale media heb. Er zal vast veel over me gezegd worden, maar ik maak me niet druk over wat ik toch niet zie.”
Welk advies geeft u aan kerken die wensen Bijbelgetrouw te blijven?
„Denk vooruit! Heb regels over wie er in je kerk lid kan zijn. Schrijf dat nú op. Als er dan een homostel komt en lid wil worden, kun je verwijzen naar dat document. Dan voorkom je het verwijt dat je die personen discrimineert.
Ook adviseer ik kerken om juristen te laten kijken naar hun statuten en voorwaarden voor lidmaatschap. Zorg dat ze bij juridische procedures stand kunnen houden.
Predikanten moeten de volle raad van God blijven preken. Maar ik zou hun ook willen adviseren om de mensen te vertellen dat ze marginalisering en lijden moeten verwachten. Als het er al is, ben je daar te laat mee. De kerk verkeert doorgaans onder het kruis. Lijden is een kenmerk van de kerk. Als je dat weet, ben je voorbereid.
Seksualiteit en gender zijn belangrijke onderwerpen. Kerken moeten trouw blijven, op een vriendelijke manier, tot eer van God. Ze moeten standvastig zijn.”
