„Dat acht ik uitgesloten”, antwoordt Johnson op de vraag of het nog mogelijk is dat de conservatieve premier Rishi Sunak de parlementsverkiezingen wint. In de peilingen staat de linkse oppositiepartij Labour op ruim 40 procent, terwijl nog geen 20 procent van de kiezers de Conservatieve Partij steunt. Het is zelfs mogelijk dat anti-immigratiepartij Reform UK van Nigel Farage de tweede partij wordt.

Waarom de Britse kiezer zo klaar is met de Conservatieve Partij? „Het is niet onlogisch dat kiezers na veertien jaar conservatieve regering teleurgesteld zijn in de prestaties van de partij. Dat is de prijs van het regeren”, zegt Johnson. „Maar specifieke factoren zorgen ervoor dat de partij zich van de achterban heeft vervreemd.”

Brexitreferendum

Het brexitreferendum was in 2016 een eerste teleurstelling voor de hoger opgeleide, conservatieve middenklasse. De Conservatieve Partij steunde de brexit, terwijl veel kiezers in de Blue Wall –het conservatieve zuiden van Engeland– ”remain” stemden.

De chaotische jaren in de nasleep van de brexit, waarbij het land vijf premierswissels kende, deden de partij evenmin goed. Tel daarbij op de schandalen rond verboden coronafeestjes van oud-premier Boris Johnson, en de leiderschapscrisis rondom oud-premier Lizz Truss en het wordt al duidelijker waarom de conservatieve kiezer teleurgesteld is in de partij.

Na de coronapandemie raakten de inflatie en gestegen (hypotheek)rentekosten de middenklasse hard in de portemonnee. Ook het slecht functionerend openbaar vervoer, de lange wachtlijsten bij de nationale gezondheidsdienst NHS en de stijgende illegale immigratie zorgen voor ontevredenheid. Ruim 7 miljoen Britten wachten op een medische behandeling en in de eerste vijf maanden van 2024 kwamen meer dan 10.000 vluchtelingen illegaal het VK binnen – een stijging van 35 procent ten opzichte van vorig jaar.

Johnson: „Door de jarenlange onderinvesteringen in publieke diensten werden in eerste instantie vooral de allerarmsten geraakt, maar de laatste jaren ook steeds meer de middenklasse. Het verlies van de steun van de arbeidersklasse én die van de middenklasse maakt dat de Conservatieve Partij niet meer populair is.”

„Labour staat op het punt het grootste aantal zetels ooit te winnen in het Lagerhuis” - Richard Johnson, onderzoeker aan de Queen Mary Universiteit Londen

Chaos

Kunnen alle problemen Sunak worden aangerekend? „In zekere zin heeft hij ze geërfd van zijn voorgangers”, erkent Johnson. „Wel kan hem worden verweten dat hij bij zijn aantreden een reeks beloften deed, die hij niet kon waarmaken.” Zo beloofde Sunak in oktober 2022 in twaalf maanden tijd een halvering van de inflatie, economische groei, vermindering van de staatsschuld, het omlaag brengen van de wachtlijsten bij de nationale gezondheidsdienst NHS en het toeroepen van een halt aan de illegale migratie. Johnson: „Afgezien van de afgenomen inflatie heeft hij die problemen ruim anderhalf jaar later nog niet opgelost.”

Labourleider Keir Starmer vindt het dus tijd om een einde te maken aan „de chaos die we de afgelopen veertien jaar hebben gezien” en om „de bladzijde om te slaan met Labour”. Johnson: „Labour staat op het punt het grootste aantal zetels ooit te winnen in het Lagerhuis. Het kiesdistrictenstelsel werkt zo dat een partij de ene keer met 40 procent van de stemmen een ruime meerderheid behaalt, en een andere keer niet.”

„Labour doet in het verkiezingsprogramma beleidsvoorstellen die in lijn zijn met de voorstellen van de Conservatieve Partij” - Richard Johnson, onderzoeker aan de Queen Mary Universiteit Londen

Dat Labour nu zo populair is, heeft vooral met de hopeloos verdeelde oppositie te maken, zegt Johnson. „Reform UK van Nigel Farage en de Liberal Democrats doen het goed in de peilingen en verzwakken daarmee de Conservatieve Partij. Tegelijk doet Labour het goed in Schotland, ten koste van de links-nationalistische Schotse Nationale Partij (SNP).”

Beleidsmatig heeft Labour geen gedurfd verkiezingsprogramma, aldus Johnson. „Uit angst blunders te maken, doet Starmer beleidsvoorstellen die in lijn liggen met voorstellen van de Conservatieve Partij. Dit lijkt electoraal gezien goed uit te pakken.”

Met de verkiezingen kan het nog spannend worden op de plekken waar de Conservatieve Partij uit alle macht probeert haar zetel te behouden. „Er zijn bijna geen veilige zetels meer voor de partij”, zegt Johnson. Peilingbureaus schatten in dat de partij op 50 tot 150 zetels in het Lagerhuis kan rekenen.

Farage

In de peilingen gooit anti-immigratiepartij Reform UK van Nigel Farage hoge ogen om de Conservatieve Partij in te halen. „Een deel van het conservatieve electoraat neemt het de regering kwalijk dat ze haar belofte om illegale immigratie te beteugelen niet is nagekomen”, legt Johnson uit. Wat de populariteit van de partij ten goede komt, is dat Farage –anders dan Sunak en Starmer– charisma heeft, aldus de wetenschapper. „Hij heeft zijn eigen tv-programma gehad en weet met de media om te gaan.”

„In ieder geval in Clacton, het kiesdistrict waar Farage kandidaat is, maakt Reform UK een goede kans om te winnen”, meent Johnson. „Mocht de Conservatieve Partij grandioos falen, dan is het mogelijk dat ook meerdere kiesdistricten aan de oostkust en in de Midlands in meerderheid Reform UK gaan stemmen.”

„Er is zelfs een kleine kans dat premier Rishi Sunak in zijn eigen kiesdistrict verliest” - Richard Johnson, onderzoeker aan de Queen Mary Universiteit Londen

Een verkiezingsoverwinning voor Sunak acht Johnson zo goed als uitgesloten. „Zijn campagne verloopt slecht. En als de verkiezingsuitslag echt zo slecht uitvalt als de peilingen suggereren, is er zelfs een kans dat Sunak in zijn eigen kiesdistrict Richmondshire en Northallerton verliest.”

Hij zou daarmee ook zijn zetel in het Lagerhuis moeten opgeven. „Dat zou pas echt een dramatische uitslag zijn voor de Conservatieve Partij.”