De Jonge „ronduit positief” over experiment kleiner stembiljet
Gisteren stemde Nederland voor de Europese verkiezingen. SGP lijkt haar zetel te behouden. ChristenUnie haalt op dit moment de kiesdrempel volgens een voorlopige exitpoll net niet. Volg in dit liveblog de laatste updates.
Advertentie
Het experiment in vijf gemeenten met een nieuw, veel kleiner stembiljet is „ronduit positief” verlopen, zegt demissionair minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken. Het nieuwe formulier werd donderdag voor het eerst gebruikt tijdens de verkiezingen voor een nieuw Europees Parlement. Als een uitgebreide evaluatie goed uitpakt, dan moet het volgens hem lukken om het kleinere formulier overal in te voeren bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2026.
Er is al jarenlang veel kritiek op de grote stembiljetten waar alle deelnemende partijen en kandidaten op staan. Het biljet is nu niet handzaam voor de kiezers en het tellen van alle stemmen is onhandig omdat het blad helemaal moet worden uitgevouwen. „Eigenlijk is het enorme biljartlaken van nu vervangen door formaat placemat”, vergelijkt De Jonge de biljetten.
De eerste reacties in de gemeenten waar de proef plaatsvond, van zowel de kiezers als de tellers, zijn volgens hem goed. Het blijkt echt praktischer te zijn, zegt hij. Of het nieuwe biljet heeft geleid tot meer ongeldige stemmen omdat mensen het mogelijk niet begrepen, moet in de evaluatie naar voren komen. Vooraf was veel uitleg gegeven in de proefgemeenten. De Jonge gaat ervan uit dat de evaluatie, die eind dit jaar klaar zou moeten zijn, ook positief uitpakt.
Een mooie bijvangst is volgens De Jonge dat het stemformulier nu ook beter te lezen is voor ouderen of mensen met een beperking, bijvoorbeeld omdat de letters groter zijn dan die op het huidige formulier waar lange lijsten met namen op staan.
Het nieuwe formulier bestaat uit een deel waarin alle partijen staan en in een ander deel staan cijfers die corresponderen met kandidaten op de lijst. De namen van die kandidaten staan niet op het formulier maar alleen cijfers. De namen die per partij bij de cijfers horen, staan groot aangegeven in het stemlokaal en krijgen mensen vooraf ook thuis zoals nu ook het geval is. De kiezer moet in beide delen een vakje rood maken: één vakje is voor de partij en de ander voor de kandidaat. Als iemand vergeet het tweede deel rood te maken, geldt de stem toch voor de partij waarvan het hokje rood is gemaakt.
De stemlokalen in Tsjechië zijn sinds 14.00 uur geopend voor de Europese verkiezingen. In het land kan ook nog zaterdag worden gestemd. Er worden 21 zetels verdeeld.
De opkomst bij de vorige Europese verkiezingen was in Tsjechië zeer laag. De kandidaten voor het Europees Parlement hebben te maken met relatief veel eurosceptische kiezers. Het land had vijf jaar geleden een opkomstpercentage van slechts 28,7 procent. Alleen in Slowakije was de opkomst lager.
De stembureaus in Tsjechië zijn vrijdag open tot 22.00 uur. Zaterdag kunnen kiezers tussen 08.00 en 14.00 uur hun stem uitbrengen.
Minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken) is „enthousiast” dat bij de Europese verkiezingen van donderdag meer mensen zijn gaan stemmen dan vijf jaar geleden. Toch vindt hij de geschatte opkomst van 46,8 procent, de hoogste sinds 1989, „nog heel veel te laag”.
De Jonge ziet sinds 2014 een „positieve trend” in de opkomst bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. Terecht, vindt hij. „Alle thema’s die in Europa aan de orde zijn - migratie, klimaat - zijn ongelooflijk bepalend voor ons leven.” Dat desondanks minder dan de helft van de kiezers kwam opdagen, tegen bijna 80 procent bij de Tweede Kamerverkiezingen, toont volgens de minister aan dat meer aandacht gewenst is.
Over de uitkomst voor zijn eigen partij in een exitpoll van Ipsos I&O/NOS is De Jonge niet ontevreden. Het CDA levert weliswaar een Europese zetel in, maar zou een drie keer zo hoog percentage van de stemmen hebben gekregen als bij de Tweede Kamerverkiezingen in november. „Dus volgens mij is het een hele mooie uitslag.”
Ondanks de forse winst van de PVV, die van 1 naar 7 zetels lijkt te gaan, is volgens De Jonge „de voorspelde ruk naar rechts” uitgebleven. Hij leest in de exitpoll „eerder een herstel van het politieke midden” ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen.
Demissionair minister Carola Schouten (ChristenUnie) houdt er rekening mee dat haar partij niet terugkeert in het Europees Parlement, maar „er is nog een klein beetje hoop”, zei ze voorafgaand aan de ministerraad. In de exitpoll van Ipsos I&O verliest de CU haar huidige zetel. De partij deed deze Europese verkiezingen, anders dan voorheen, niet samen mee met de SGP. Deze kleine christelijke partij lijkt wel haar zetel te behouden.
Schouten staat nog steeds achter het besluit van de CU om niet meer samen met de SGP in een fractie te gaan zitten en gezamenlijk de verkiezingen in te gaan. Bij de vorige verkiezingen „zijn onze wegen uit elkaar gegaan”, zei Schouten.
Geert Wilders vindt dat zijn eigen PVV de Europese verkiezingen in Nederland „by far” heeft gewonnen, en noemt GroenLinks-PvdA „de verliezers”.
GroenLinks eindigt in de exitpolls op acht zetels, de PVV op zeven. „Wij hebben vooralsnog zes zetels gewonnen”, concludeert Wilders. GroenLinks-PvdA is „van negen naar acht gegaan, dus ze horen in het kamp van de verliezers”.
Wilders heeft de verkiezingen meermaals geduid als een race tussen zichzelf en GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans. „De PVV moet de grootste worden”, stond in koeienletters in een filmpje dat Wilders op X deelde. „Soms kan de verliezer toch de grootste worden”, zegt hij nu.
„We zouden liever de grootste zijn geworden, en ik hoop ook dat dat aanstaande zondag nog gebeurt”, aldus Wilders, doelend op de definitieve uitslag die dan naar buiten komt. Hij heeft GroenLinks-PvdA wel gefeliciteerd met de uitslag, zegt hij. „Je moet altijd sportief zijn.”
De verwachte Nederlandse uitslag van de Europese verkiezingen heeft weinig invloed op de gesprekken aan de formatietafel, zegt NSC-leider Pieter Omtzigt. „Ik denk gewoon dat de uitslag van gisteren voor verschillende partijen iets verschillends betekent, maar voor de onderhandelingen hier op zich vrij weinig.”
Onderzoek van Ipsos I&O laat zien dat kiezers die in november op de vier coalitiepartijen hebben gestemd, donderdag relatief vaak thuisbleven. Dat heeft geen gevolgen voor de positie van NSC aan de onderhandelingstafel, zegt Omtzigt.
„Ik ben blij dat we in het Europees Parlement zitten”, aldus de NSC-leider. „We zijn een partij die minder dan een jaar bestaat. Dan verwacht je ups en downs.”
VVD-leider Dilan Yeşilgöz wil niet spreken van een teleurstelling na het verlies van een zetel bij de Europese verkiezingen donderdag. „Nee natuurlijk niet. We hebben een mooie uitslag. Meer zetels is altijd beter. Dat is bij verkiezingen altijd het geval”, zei ze vrijdag bij de inloop van de wekelijkse ministerraad. Volgens haar is er „echt een hele stevige basis om verder door te gaan in Europa”.
De VVD raakt 1 zetel kwijt in het Europees Parlement en komt uit op 4 zetels, zo gaf de exitpoll van Ipsos I&O/NOS vlak na sluiting van de stemlokalen aan. Zondagavond volgen via het ANP de uitslagen op basis van de getelde stemmen.
Yeşilgöz was op de uitslagenbijeenkomst van haar partij in Rotterdam snel weg. Ze liet zich niet meer in de zaal zien nog voordat de eerste exitpoll binnenkwam. De liberale partijleider waagde zich niet aan een verklaring van de uitslag, waarbij de PVV van Geert Wilders 7 zetels haalde. „Ik vind het een mooie uitslag met een stevige basis nogmaals.”
Ze zei dat er „veel is gebeurd, alle kanten op. Er zijn partijen helemaal verdwenen. Er zijn partijen gegroeid, kleiner geworden. En uiteindelijk moet je met elkaar je daarin inzetten voor het Nederlands belang. En voor ons is daar heel veel ruimte voor om door te gaan.”
De formatie overschaduwde de campagne voor de Europese Verkiezingen. Dat zeiden campagneleiders of mensen die nauw bij de campagne betrokken waren van een reeks partijen, vrijdagochtend bij een terugblik in Den Haag. De PVV was niet aanwezig.
“Alles gaat over de formatie. Dat was deze campagne heel duidelijk”, zei Benjamin van Es (VVD). Voor zijn partij betekende dat “dat je je moet inhouden voor een deel. Je wilt het proces van de formatie ook niet in de wielen rijden.”
Simone Borgstede van NSC beaamde dat. “Pas toen de deur openging en het hoofdlijnenakkoord lag er, konden wij ons verhaal weer vertellen.” NSC had volgens Borgstede de “armen op de rug” in de campagne. De BBB niet, zei Tjeu Berlijn: “Wij hebben er niet zoveel last van gehad. We zijn gewoon doorgegaan met wat we altijd doen”, namelijk een stabiele partij opbouwen.
Europese verkiezingen hebben ook altijd een “nationale component”, merkte Laura Vissenberg (GroenLinks-PvdA). Ze noemde de verkiezingen “deels een referendum over de formatie”.
“Door de formatie is veel minder aandacht geweest voor de Europese verkiezingen”, zei ook Hielke Onnink (CDA). Hij verwachtte dat dat deze week ook het geval zou zijn omdat de coalitiepartijen bewindslieden zouden presenteren, maar dat is nog niet gebeurd. “Erg nobel.”
Wieke Paulusma (D66): “Ik ben blij dat de campagne op een gegeven moment op gang kwam. Laten we de volgende keer veel eerder beginnen.”
„Radicaal-rechtse golf gaat aan Nederland voorbij”, kopt Euronews na de Nederlandse exitpoll van de Europese verkiezingen, waarbij het de PVV niet is gelukt om de grootste partij te worden. Maar andere buitenlandse media benadrukken juist dat de partij van Geert Wilders wel flinke zetelwinst heeft geboekt.
De PVV stijgt volgens de exitpoll van Ipsos I&O en de NOS van 1 naar 7 zetels. GroenLinks-PvdA pakt 8 zetels en lijkt dus de grootste te worden. Dat zorgde voor opluchting bij het linkse blok, merkte Euronews op, maar nieuwssite Politico interpreteert de prognose anders: „Ondanks het gejuich van links na een zenuwslopende dag, is de exitpoll een bevestiging van een voorspelde uiterst rechtse golf.” Ook Al Jazeera ziet de verwachte resultaten als teken van groeiende steun voor Wilders’ anti-immigratiepartij.
In grote delen van Europa wordt rekening gehouden met winst van uiterst rechtse partijen, zoals het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen of de Duitse Alternative für Deutschland. Nederland was donderdag het eerste land waar de stembureaus sloten en waar een exitpoll een beeld geeft van de uitslag.
Volgens de BBC wordt de Nederlandse exitpoll daarom „in heel Europa nauwlettend in de gaten gehouden voor mogelijke trends die elders op het continent naar voren zullen komen, ook al stemmen veel kiezers minstens zo vaak over nationale kwesties als over Europees beleid.” De Britse omroep denkt dat de tegenstanders van radicaal-rechts „voldoening zullen halen” uit de Nederlandse prognose, vanwege de winst van GL-PvdA. Bovendien lijkt ongeveer twee derde van de zetels naar pro-Europese partijen te gaan.
De buitenlandse media stippen ook aan dat de Nederlandse exitpoll nog wel een foutmarge van 1 zetel heeft. De uitslag van de verkiezingen wordt zondagavond bekendgemaakt, als alle Europese stembureaus zijn gesloten.
Advertentie
Een relatief groot deel van de mensen die bij de Tweede Kamerverkiezingen in november op de PVV hebben gestemd, ging donderdag niet naar de stembus voor de Europese verkiezingen. Dat blijkt uit een onderzoek van Ipsos I&O in opdracht van de NOS. Zo’n 56 procent van de eerdere PVV-kiezers, omgerekend bijna 1,4 miljoen mensen, bleef thuis.
Ook bij de andere drie coalitiepartijen liggen de percentages thuisblijvers relatief hoog. Bij NSC ging 59 procent van de kiezers van november deze keer niet stemmen, grofweg 800.000 mensen. Dat is bij VVD 47 procent en bij BBB 44 procent.
<InlineImage imgUrl=“https://images.rd.nl/fill/w:2500/h:2500/plain/https%3A%2F%2Ferdee-prod-bucket-s3-001.ams3.cdn.digitaloceanspaces.com%2FANP_500436426_ce6dbe3198.jpg” caption=“„Zo’n 56 procent van de eerdere PVV-kiezers, omgerekend bijna 1,4 miljoen mensen, bleef thuis.” beeld ANP, Rob Engelaar" alt=“ANP-500436426.jpg” />
Ook bij de SP kwam meer dan de helft van de eerdere kiezers niet opdagen, maar bij die partij gaat het in absolute aantallen om minder kiezers. De SP liep een zetel in het Europees Parlement mis.
De opkomst lag donderdag volgens de tweede exitpoll van Ipsos I&O op 46,8 procent. Dat is hoger dan bij de vorige Europese verkiezingen, maar nog steeds fors lager dan bij de Tweede Kamerverkiezingen, toen de opkomst 77,8 procent bereikte.
De stembureaus in Ierland zijn vrijdagochtend om 07.00 uur lokale tijd geopend voor de Europese verkiezingen. Ierland is na Nederland en Estland het derde land waar gestemd wordt.
Ierland kiest tijdens de verkiezingen veertien leden voor het Europees Parlement. Daarnaast worden vrijdag ook lokale verkiezingen gehouden in het land. Daarbij worden in totaal 949 zetels voor gemeente- en provincieraden verdeeld.
De stembureaus in Ierland zijn tot 22.00 uur geopend. De stemmen worden zondagavond pas geteld, wanneer ook in alle andere EU-lidstaten gestemd is.
In Tsjechië gaan de stembureaus later op vrijdag ook al open. Tussen 14.00 en 22.00 uur lokale tijd kunnen mensen daar hun stem uitbrengen. Tsjechen kunnen er echter ook voor kiezen om zaterdag pas te stemmen. De stembureaus zijn dan tussen 08.00 en 14.00 geopend.
Ruissen wil nog een slag om de arm houden, omdat de definitieve uitslagen zondagavond volgen. „Maar we zijn heel blij dat we op eigen kracht (als SGP-lijst, red.) een zetel lijken te gaan bemachtigen, ook gelet op het feit dat de opkomst bij deze verkiezingen veel hoger lag dan de vorig keer.”
De SP keert niet terug naar het Europees Parlement als de exitpoll van Ipsos I&O/NOS uitkomt en dat vindt partijleider Jimmy Dijk teleurstellend. Hij houdt nog een kleine slag om de arm omdat de definitieve uitslag beter uit kan pakken. „Maar ik wil er niet omheen draaien: het ziet er niet goed uit voor de SP.” De uitslag laat volgens de politicus zien dat de partij „flink” moet worden opgebouwd. „Dat is ons de afgelopen tijd niet goed gelukt”, zegt hij tegen het ANP.
Een andere mogelijke oorzaak van de slechte uitslag is volgens Dijk dat veel SP-kiezers thuis zijn gebleven. De opkomst was deze verkiezingen hoger dan het in jaren was geweest bij Europese verkiezingen, maar nog steeds veel lager dan bij Tweede Kamerverkiezingen. De SP-leider haalt uit onderzoeken dat vooral mensen met lage inkomens de weg naar het stemhokje niet weten te vinden. „Dat zijn onze mensen en daar moeten we keihard voor aan de slag”, zegt hij. Volgens een onderzoek van Ipsos I&O is 56 procent van de mensen die bij de Tweede Kamerverkiezingen op SP stemde, deze verkiezingen thuisgebleven.
De socialisten hebben een zware periode achter de rug. Bij de landelijke verkiezingen in november gingen ze van negen naar vijf Kamerzetels. Dat was de zevende verkiezingsnederlaag voor Dijks voorganger Lilian Marijnissen, die kort daarna besloot om de politiek te verlaten.
De ChristenUnie blijft tot zondag in onzekerheid over de vraag of de partij nog wel een zetel behoudt in het Europees Parlement. De partij verdwijnt volgens de exitpoll van Ipsos I&O/NOS uit het parlement, maar het kan zijn dat de partij bij de uiteindelijke uitslag toch vertegenwoordigd blijft. „Het is nog even spannend, zondag weten we het definitief”, zegt lijsttrekker Anja Haga in een korte reactie.
„Aan de inzet van al die fantastische kandidaten en al die fantastische vrijwilligers ligt het zeker niet”, aldus de Europarlementariër. „Die hebben geknokt voor elke stem. Ik dank hen uit de grond van mijn hart. De vrijheid van een ieder blijft sowieso onze missie, op al die mooie plekken waar de ChristenUnie vertegenwoordigd is.”
Anders dan andere jaren, hadden de ChristenUnie en de SGP niet een gezamenlijke kieslijst. Dat had de ChristenUnie in 2022 besloten, omdat de partijen op belangrijke thema’s te ver uit elkaar waren gedreven. Met een gedeelde kieslijst kregen de partijen vaak 2 zetels. Nu lijkt de SGP sowieso op een zetel te kunnen rekenen, waar dit voor de ChristenUnie dus maar de vraag is.
Goedemorgen en welkom in dit liveblog. Gisteren stemde Nederland voor de Europese verkiezingen. Volg in dit liveblog de laatste ontwikkelingen.
Benieuwd naar hoe de verkiezingsdag verlopen is? Lees het liveblog van gisteren:
Advertentie
