De coalitiepartijen van het kabinet-Rutte IV wilden 25 miljard euro uittrekken voor een fonds om de landbouw in Nederland te verduurzamen, met het oog op onder meer het stikstofprobleem. Later werd het bedrag verlaagd naar 24,3 miljard, en hoewel het fonds er niet kwam, is een deel van de gereserveerde miljarden al wel vergeven, onder meer aan uitkoop.

Inmiddels hebben PVV, VVD, NSC en BBB hun onderhandelingen over een nieuwe coalitie afgerond en hangt de vlag er weer anders bij. Wat blijkt: de vier partijen hebben afgesproken dat er tot en met 2035 fors minder geld beschikbaar is voor de agrarische sector. Aan de formatietafel ging een streep door een reservering van 20,5 miljard euro die ook voor de transitie van de landbouw was bestemd. Daartegenover staat dat de vier partijen in de komende jaren 5 miljard willen investeren in de agrarische sector.

„U pakt die 15 miljard van de boeren af en het enige wat u ze teruggeeft, is gesubsidieerde rode diesel” - Rob Jetten, D66-leider

Verder wordt in de toekomst jaarlijks 500 miljoen uitgetrokken voor agrarisch natuurbeheer en 141 miljoen voor rode diesel, dat weer toegestaan wordt. Als de extra structurele uitgaven worden meegerekend, is er tot en met 2035 zo’n 9 miljard euro minder beschikbaar.

Tienpuntenplan

Dat BBB heeft ingestemd met het verlagen van de incidentele uitgaven met 15 miljard euro verrast enerzijds niet. Al in 2022 stelde de partij van Caroline van der Plas in een tienpuntenplan met JA21 dat het stikstofbudget moest worden verlaagd. „In een tijd van stijgende prijzen voor wonen, energie, voedsel en brandstof, is het onmogelijk te verkopen dat het kabinet aan stikstof miljarden wil gaan uitgeven”, viel te lezen.

Anderzijds is het instemmen van BBB met de miljardenbesparing wel degelijk opvallend. Bijvoorbeeld omdat de partij in bijna alle provincies meebestuurt, en in veel gevallen ook de gedeputeerde voor landbouw levert. De provincies moeten gebiedsplannen opstellen die moeten helpen de landelijke doelen voor stikstof, klimaat, water en natuur te halen. In het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie staat niets over de provinciale opgaven, maar het budget is dus wel grotendeels geschrapt. Volgens de Flevolandse BBB-gedeputeerde Jan Klopman balen alle provincies daarvan. Zijn Overijsselse collega en partijgenoot Maurits von Martels zei dat als alle doelen overeind blijven, de overheid met meer generieke maatregelen zal moeten komen.

De handtekening van BBB onder de besparing heeft ook consequenties voor de mogelijkheden om een landbouwakkoord te sluiten, mocht de nieuwe landbouwminister dat willen proberen. Geld, het belangrijkste smeermiddel, is immers beperkter voorhanden.

IJskoude sanering

„Feitelijk haalt u 15 miljard voor de toekomst van de agrarische sector weg”, wierp CDA-leider Henri Bontenbal BBB-voorvrouw Van der Plas voor de voeten in het debat over het hoofdlijnenakkoord. Volgens D66’er Rob Jetten ging het huidige kabinet voor een warme sanering, maar maakt Van der Plas er een „ijskoude sanering” van. „U pakt die 15 miljard van de boeren af en het enige wat u ze teruggeeft, is gesubsidieerde rode diesel.”

Van der Plas verweerde zich door te zeggen dat het overgrote deel van het fonds –volgens haar 17 miljard euro– voor uitkoop bestemd was en ‘maar’ 5 miljard voor „het boerenerf”.

Een andere verdedigingslijn: als de beleidsinzet van de coalitie werkelijkheid wordt, worden de opgaven –zoals op het gebied van stikstof– een stuk kleiner en is er dus ook veel minder geld nodig. Van der Plas deelde op X een column waarin dit werd betoogd. D66 en CDA „hebben blijkbaar nog niet door dat andere voornemens uit het coalitieakkoord de noodzaak van zo’n fonds ter discussie stellen”, zo citeerde ze.

Tabel

Snijden deze argumenten hout? Dat er uit het transitiefonds 17 miljard naar uitkoop zou gaan, stond zéker niet vast. Weliswaar was er bij de formatie van het kabinet-Rutte IV een tabel gemaakt over de bestemming van het budget, waarin een fors deel voor uitkoop stond genoteerd. Maar Van der Plas zélf kreeg vorig jaar van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) te horen dat niet vaststond hoe het fondsbudget besteed moest worden; als de doelen maar bereikt zouden worden. De BBB-leider reageerde hier positief op. Het is dan ook opmerkelijk dat diezelfde Van der Plas, nu de miljarden worden geschrapt, zo stellig zegt dat ruim twee derde van het fonds naar uitkoop zou zijn gegaan.

En het argument dat er niet zo veel geld meer nodig is omdat de opgave voor de agrarische sector veel minder groot wordt? Dat is op z’n minst erg voorbarig. Bij meer dan enkele voorstellen uit het hoofdlijnenakkoord –zoals het invoeren van een drempelwaarde van 1 mol en het afschaffen van de kritische depositiewaarde (kdw)– is het namelijk maar zeer de vraag of ze de komende jaren te realiseren zijn.

Kortom, BBB neemt een risico door akkoord te gaan met het schrappen van miljarden voor de landbouw én dit publiekelijk te verdedigen. Als voorgenomen versoepelingen onhaalbaar blijken, dan dreigt het scenario dat er ook boeren moeten stoppen zónder goede uitkoopregeling.