Dick Schoof was verrast door de vraag om het minister-presidentschap op zich te nemen, zei hij dinsdag tijdens een persconferentie. Hij noemde het een eer, maar gaf ook aan het besluit om te accepteren niet lichtzinnig te hebben genomen.

„Ik heb er intensief over nagedacht. Ik heb met mijn vriendin en mijn twee volwassen kinderen intensieve gesprekken gevoerd, diep in de ogen gekeken. En toen heb ik ja gezegd. We hebben het niet lichtvaardig gedaan, maar wel vol overtuiging”, zei de topambtenaar.

Hij noemt de stap onverwachts, maar „niet onlogisch”. Hij zegt zijn hele leven te hebben ingezet voor de overheid en de democratische rechtstaat. „Ik denk dat ik vanuit mijn bestuurlijke kennis en ervaring als minister-president kan bijdragen aan dat goeds. Voor de publieke zaak, het algemeen belang voor het land.”

Schoof heeft zich ook afgevraagd of hij de functie wel aankan. Hij treedt veel meer in de openbaarheid als leider van het kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB dan als ambtenaar op de achtergrond. „Nou, daar ga je ook over te rade bij collega’s. En so far, so good. Dus ik denk dat dat moet kunnen.”

Kandidaat-premier Dick Schoof heeft geen voorbehoud gemaakt bij de uitvoering van het coalitieakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB. In een eerste toelichting zei Schoof „dat het regeerakkoord staat”. Hij zei ook dat hij niet de premier van de PVV wordt en ook niet aan een leiband van Geert Wilders zal lopen, maar dat hij premier wordt namens de vier partijen die hem hebben gevraagd en een ruime meerderheid hebben in de Tweede Kamer.

Daarbij benadrukte hij dat hij „premier wil zijn voor alle Nederlanders”. Schoof liet zich niet uit in hoeverre hij zich verwant voelde met een kabinet waarin een rechts-radicale partij zit. „Ik ben partijloos. En dan vind ik de vraag naar verwantschap eigenlijk niet relevant.” Schoof vindt het wel relevant dat het hoofdlijnenakkoord een goede basis is om belangrijke vraagstukken en onderwerpen uit te kunnen voeren.

De komende weken gaan formateur Richard van Zwol en beoogd premier Dick Schoof samen een kabinetsploeg bij elkaar zoeken. De Tweede Kamer had Van Zwol al opdracht gegeven een kabinet te vormen, maar de rol van de premierskandidaat was daarin nog onduidelijk. Schoof zal deelnemen aan de gesprekken die Van Zwol met kandidaat-bewindspersonen voert.
De komende dagen wordt verder onderhandeld hoe de posten van het kabinet worden verdeeld. Dat zal gebeuren naar verhouding van het zetelaantal in zowel de Tweede als de Eerste Kamer. De post van minister-president staat los van die verdeling. Normaal gesproken levert de grootste partij de premier en de tweede partij de minister van Financiën, maar door deze afspraak is het mogelijk dat de financiënminister van PVV-huize komt.

Nieuws in beeld

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

beeld ANP, Ramon van Flymen

Nadat Van Zwol en Schoof een kabinet hebben gevormd, worden alle ministers en staatssecretarissen onderworpen aan een hoorzitting in de Tweede Kamer. De premier is hiervan uitgezonderd. Na de hoorzittingen volgt de bordesscène. Daarna komt de ministersploeg voor het eerst bij elkaar in het zogeheten constituerend beraad. Daarin worden de laatste afspraken gemaakt over de exacte taakverdeling van de ministers en staatssecretarissen.

De formatie moet uiterlijk 26 juni klaar zijn, aldus Van Zwol.

Schoof is de derde met een PvdA-verleden in deze formatie. Voormalig PvdA-minister Ronald Plasterk was eerst verkenner, daarna informateur, en vervolgens de favoriete premierskandidaat van PVV-leider Geert Wilders. Plasterk trok zich terug, na ophef over hoe hij zich mogelijk verrijkt zou hebben met het claimen van patenten op medisch onderzoek.

Kim Putters, nu voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en eerder Kamerlid en senator voor de PvdA, had een bescheidener rol in deze kabinetsformatie. Hij volgde Plasterk op als informateur, en had het met de formerende partijen vooral over de vorm van het te vormen kabinet.

Belangenverenigingen voor het bedrijfsleven zijn positief over de voordracht van Dick Schoof als nieuwe premier. Het voormalig hoofd van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) is een „kundig bestuurder met hart voor de publieke zaak”, oordelen werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland.

Ze noemen Schoof iemand die „de politiek en ambtenarij van binnenuit als geen ander kent”. „Door deze stap komt er hopelijk snel weer een missionair kabinet en wij wensen Dhr. Schoof veel succes bij het formeren van een team van kundige bewindslieden en de uitwerking van de plannen. Met name de uitvoerbaarheid is daarbij een belangrijk aandachtspunt”, stellen VNO-NCW en MKB-Nederland.

SP-leider Jimmy Dijk geeft beoogd premier Dick Schoof het voordeel van de twijfel. „Hij is voor veel mensen een onbekende, ook voor mij is hij relatief onbekend”, zegt hij. Schoof is momenteel topambtenaar van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

„Ik ga hem op de inhoud beoordelen”, zegt Dijk. Hij wil Schoof een kans geven, maar gaat hem op de inhoud bestrijden. „We gaan zien hoe sterk deze kandidaat-premier is.” Schoof heeft geen ervaring in de Tweede Kamer. Hij was wel tot een paar jaar geleden lid van de PvdA.

BBB-leider Caroline van der Plas is „heel blij” met de voordracht van Dick Schoof als premier. „Dit is een man met heel erg brede ervaring binnen de overheid”, zegt ze. „Daarnaast vind ik het ook een hele aardige man, dat is heel belangrijk.”
Van der Plas kent Schoof niet heel goed, maar zegt wel contact met hem te hebben gehad over justitie-onderwerpen waar haar fractie zich mee bezighoudt. Schoof is momenteel de hoogste ambtenaar op het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Wat Schoof weet van landbouw, „dat moet nog helemaal blijken”, zegt Van der Plas. Een premier hoeft volgens haar niet overal verstand van te hebben. „Maar ik heb er heel veel vertrouwen in dat hij daar ook heel snel op leert wat hij nog te leren heeft.”

CDA-leider Henri Bontenbal vindt Dick Schoof „een verrassende kandidaat” voor het premierschap. „Ik denk dat hij niet op heel veel lijstjes stond, maar we gaan het zien. De CDA-fractie gaat altijd naar de inhoud kijken, dus wij wensen hem gewoon veel succes”, zegt Bontenbal. Of de topambtenaar deze baan aankan, weet de CDA’er niet. „Ik denk dat hij een indrukwekkende cv heeft en hij kan aantoonbaar een hele hoop. En of hij dit goed kan, we gaan het zien.”

Bontenbal kan ook niet zeggen of het een nadeel is dat Schoof geen ervaring heeft in het politieke debat en waar hij politiek precies staat. „Nee hij kan het heel goed doen, dus ook dat gaan we zien”. Hij kan het ook niet goed doen, beaamt de CDA’er. Maar datzelfde geldt in zijn ogen ook „voor iemand die misschien al dertig jaar op het Binnenhof zou hebben rondgelopen. Dus wij gaan daar heel objectief naar kijken”.

CU-leider Mirjam Bikker hoopt dat Dick Schoof, die door de vier coalitiepartijen naar voren is geschoven als premier, de „premier wordt van alle Nederlanders”. Bikker hoopt dat hij zich ook zo opstelt naar de PVV van Geert Wilders. Hem werd eerder verweten onmogelijk premier van alle Nederlanders te kunnen zijn, gezien zijn polariserende uitspraken.

Bikker had het „mooi gevonden” als voor de verkiezingen al bekend was geweest welke premierskandidaat een partij naar voren zou schuiven. „Tegelijkertijd vind ik het nu ook belangrijk, en hoop ik ook van harte, dat er heel hard gewerkt zal worden aan Nederland.”

NSC-voorman Pieter Omtzigt denkt dat Dick Schoof „zeer geschikt” is als minister-president. Hij wijst op diens „brede en zeer relevante” ervaring als topambtenaar, met name op belangrijke dossiers als nationale veiligheid en justitie.

Minder ervaring heeft Schoof met de politiek. Hij heeft bijvoorbeeld nog nooit een debat gevoerd in de Tweede Kamer. „Dat wordt een interessante uitdaging”, denkt Omtzigt. Tegelijkertijd verwacht de NSC-leider dat Schoof „een goede verbindende rol kan spelen tussen de partijen” die samen een coalitie gaan vormen.

Dat Schoof met onderwerpen buiten het justitiedomein minder affiniteit heeft, hoeft volgens Omtzigt geen probleem te zijn. Het is volgens hem zaak dat een premier „de hoofdlijnen” kent, en zich niet bemoeit met de details van alle dossiers. „Ik weet niet of elke minister daar gelukkig van wordt.”

Omtzigt gaat er niet van uit dat over Schoof nog verhalen naar boven komen zoals de patentenkwestie waardoor Ronald Plasterk zich genoodzaakt zag zich terug te trekken als premierskandidaat. „Ik denk dat je nauwelijks een meer gescreend persoon kunt vinden”, verwijst hij naar de vele vertrouwensfuncties die Schoof heeft vervuld.

„Een toegankelijke man, die rust geeft en zich niet snel laat gek maken.” Zo omschrijft Piet Ploeg, voorzitter van de Stichting Vliegramp MH17, beoogd premier Dick Schoof. „Volgens mij zijn dat eigenschappen die een nieuw kabinet nodig heeft.”

De stichting heeft veel met Schoof te maken gehad toen hij ten tijde van de vliegramp in 2014 Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) was. „Als dit doorgaat, dan zijn we daar blij mee”, zegt Ploeg. „Hij is al jaren secretaris-generaal op een niet eenvoudig departement.”

In 2019 meldden RTL Nieuws en GeenStijl op basis van opgevraagde stukken dat Schoof had aangedrongen op aanpassingen in een onderzoek naar het optreden van de overheid in de nasleep van de ramp met MH17. Ploeg, zelf ook nabestaande, zegt daarover: „Voor zover ik weet, ging het rapport langs ambtenaren om er wat van te vinden. Ik heb het niet ervaren als dat hij het onderzoek zou beïnvloeden.”

De MH17, die vanuit Amsterdam onderweg was naar Kuala Lumpur, werd op 17 juli 2014 boven Oekraïne uit de lucht geschoten door pro-Russische separatisten. Alle 298 mensen aan boord, onder wie 196 Nederlanders, kwamen om het leven.

VVD-leider Dilan Yeşilgöz maakt zich geen zorgen over het feit dat beoogd premier Dick Schoof geen ervaring heeft in de Tweede Kamer. Volgens haar kan dat ook een voordeel zijn in het extra-parlementaire kabinet dat PVV, VVD, NSC en BBB willen vormen.

„Nou, dat kan ook een enorme pre zijn. Het is een complexe situatie waarin je vooral moet zorgen dat iedereen op één lijn komt”, zegt Yeşilgöz. Schoof weet wel hoe het er in politiek Den Haag aan toegaat. Hij is zijn hele leven al werkzaam rond het Binnenhof.

Yeşilgöz kent de kandidaat-premier ook goed. Op dit moment is Schoof nog de hoogste ambtenaar op haar ministerie van Justitie en Veiligheid. „Hij is erg goed in verbinden. (…) Ik vind het een heel sterke persoonlijkheid”, zegt ze. Schoof is iemand die met een „koel hoofd” reageert op crisissituaties.

Een van de belangrijkste taken van Schoof wordt nu volgens haar het uitwerken van het hoofdlijnenakkoord dat de vier partijen zijn overeengekomen. „Maar ook nieuwe ideeën kunnen oppakken” en „uiteindelijk ook laten zien dat dit kabinet is voor alle Nederlanders”.

Burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom maakt zich grote zorgen over de voordracht van Dick Schoof als premier. „In het hele domein waar hij actief is geweest, wint repressie het van rechtsbescherming. Vaak speelt discriminatie een grote rol. Dit is een man die vindt dat hij boven de wet staat, dat de overheid boven de wet staat. Daar zouden mensen zich veel meer zorgen over moeten maken dan ze doen”, zegt directeur Evelyn Austin.
Schoof is nu topambtenaar op het ministerie van Justitie en Veiligheid. „Hij heeft een belangrijke rol gespeeld bij de huidige opzet van het ministerie. Met een grote nadruk op veiligheid in nauwe vorm, op law and order. En met een veel kleinere nadruk op justitie en rechtsbescherming. Dat is één punt waar we ons zorgen over maken”, zegt Austin.

Eerder was Schoof Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en directeur-generaal van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). „Onder leiding van Schoof heeft de NCTV illegale surveillances uitgevoerd op mensen online. Dat deden ze willens en wetens, ze vonden dat ze het recht hadden om dat te doen”, noemt Austin. Ook wijst ze erop dat onder leiding van Schoof „moskeeën zijn geïnfiltreerd. Dat is een enorme inbreuk op het privéleven van mensen die hun geloof belijden.”

De AIVD heeft volgens Austin „de grenzen van de wet opgezocht” onder Schoof. „Burgers liepen in het vizier zonder dat ze ergens van verdacht werden. Hoe meer je in het vizier loopt, hoe groter de kans op een onrechtmatige behandeling door de overheid. Vooral moslims zijn daar de dupe van”, stelt Austin.

Bits of Freedom wil het komende kabinet scherp controleren. Van PVV en VVD verwacht Austin „het ergste”, maar ze hoopt dat de andere coalitiepartners, met name Pieter Omtzigt, „zorgen dat er een minister voor Rechtsbescherming komt die meer macht krijgt en niet weggestopt zit”.

Het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO) maakt zich zorgen over de beoogde premier Dick Schoof. CMO-voorzitter Muhsin Köktaş vraagt zich af of de moslimgemeenschap in Nederland „niet extra” onder een vergrootglas komt te liggen.

Hij hoopt dat Schoof „niet buiten de grondwet” het hoofdlijnenakkoord zal uitvoeren. Volgens Köktaş worden moslims in dat akkoord als onderdeel van migratie gezien in plaats van als Nederlandse burgers. „Als Schoof dat akkoord gaat uitvoeren, dan maken wij ons daar zorgen over”, zegt Köktaş.
Volgens Köktaş hebben moslims toen Schoof tussen 2013 en 2018 Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid was, „last gehad” van het verhogen van het dreigingsniveau. In 2021 onthulde NRC dat gemeenten in het geheim onderzoek deden naar moskeeën, betaald door de NCTV. „Ik weet niet of hij nu extra alert wordt op de moslimgemeenschap. Daarom is onze zorg extra groot”, aldus de voorzitter van het samenwerkingsverband van ruim 380 moskeeën en tien moskeekoepels.

Het CMO zegt „nog steeds” te vertrouwen op de rechtstaat en de grondwet. „Daarin vinden we enige bescherming. Ik hoop ook dat de Nederlandse gemeenschap met ons meedenkt en niet toekijkt zoals in de geschiedenis gebeurd is.”

Het CMO zegt in gesprek te willen blijven met de nieuwe regering over zorgen en problemen die opgelost moeten worden. „Of zij ons nu wel of niet accepteren, net zoals we ook met de vorige regering deden. Dit is ook ons land, we hebben geen alternatief.”

Tot een paar jaar terug was Schoof lid van de PvdA. Ook een andere kanshebber voor het premierschap, Ronald Plasterk, was van de PvdA. Hij liet eerder weten niet beschikbaar te zijn.

Volgens Wilders heeft Schoof het vertrouwen van de drie andere coalitiepartijen. De PVV mag als grootste coalitiepartij de premier aanwijzen. Wilders zelf blijft in de Kamer. De NSC en VVD wilden niet dat hij premier zou worden. Wilders was daar niet blij mee.

Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) kan zich „een stuk slechtere kandidaten” voorstellen voor het premierschap dan Dick Schoof. Hij kent hem als een „uitstekende secretaris-generaal” op zijn eigen ministerie van Justitie en Veiligheid.

Schoof is „een man met humor” die de overheid „buitengewoon goed kent”, zegt Van der Burg. „Die zijn sporen op het gebied van justitie, migratie, inlichtingendiensten heeft verdiend.” Hij denkt daarnaast dat Nederland met Schoof als premier ook in het buitenland „goed voor de dag kan komen”.

DENK-leider Stephan van Baarle maakt zich zorgen om de kandidatuur van Dick Schoof voor het premierschap in het nieuwe kabinet. Hij zegt er niet van overtuigd te zijn dat de rechten van minderheden, en met name moslims, bij hem in veilige handen zijn.

Van Baarle zegt dat Schoof een twijfelachtig „track record” heeft als voormalig chef van de inlichtingendienst AIVD en Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Hij noemt dat organisaties „waarvan we weten dat er nogal wat maatregelen zijn genomen die indruisen tegen de rechten van minderheden.”

De DENK-voorman wijst met name op de onthulling enkele jaren geleden dat de NCTV meebetaalde aan undercoveronderzoeken die gemeenten lieten doen bij moskeebesturen en andere islamitische organisaties. „Daar zijn dingen heel erg misgegaan, en ik wil weten of deze meneer daar een betrokkenheid bij had.”

JA21-leider Joost Eerdmans is positief over de mogelijke benoeming van topambtenaar Dick Schoof (67) tot minister-president van de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. Hij heeft het politieke vakwerk nog niet gedaan, zegt Eerdmans, „maar dat kun je leren”.

Volgens Eerdmans heeft Schoof de „goede papieren” als het gaat om veiligheid, asiel en terreurbestrijding. „Dat wil deze coalitie ook uitstralen”. Schoof was eerder onder meer baas van de inlichtingendienst AIVD en Nationaal Coördinator terreurbestrijding en Veiligheid (NCTV).

De PVV mag als grootste partij een naam voordragen voor de minister-president.

Lees ook

Dick Schoof moet premier van nieuw rechts kabinet worden