Het is nog steeds een imposant gebouw. Veiligheidsmaatregelen, camera’s; je komt er zomaar niet binnen. Maar als je de binnenplaats betreedt, dan sta je ineens in een andere wereld. Het geluid van bussen en auto’s vervaagt en je zou je zomaar op het tempelplein in Jeruzalem kunnen wanen. In het midden is daar het hoog oprijzende hoofdgebouw met de kerkzaal. Aan de randen van het plein de bijgebouwen die als een muur om de ’voorhof’ heen staan. Geen twijfel mogelijk: dit is ”der Jooden tempel”.

Nadat de Hoogduitse joden in 1670 begonnen waren met de bouw van de zogenaamde Grote Sjoel, nu gelegen tegenover de Portugees-Israëlitische Synagoge, vonden de sefardische joden in Amsterdam het tijd worden voor een eigen gebedshuis. Ze waren kleiner in getal dan de Hoogduitse joden, maar ook rijker.

Er werd een bouwcommissie gevormd en één preek van de rabbi Aboab bracht op 23 november 1670 40.000 gulden op. Het begin was er. Er werd grond gekocht, een soort architectonische prijsvraag uitgeschreven en de keus viel op Elias Bouwman. Een Hollander, omdat joden in Nederland geen lid mochten worden van een gilde. Volmaakt was de integratie ook toen nog niet.

Na veel oponthoud door dreigend oorlogsgeweld en natuurrampen, werd het kolossale gebouw in 1675 ingewijd. Kosten: 164.365 gulden. De feestelijkheden van de inwijding duurden maar liefst acht dagen. Geschiedenisboekjes vermelden dat de viering zo groots was dat toeschouwers amper konden geloven dat hier een synagoge in ballingschap werd ingewijd.

Ter gelegenheid van de inwijding verscheen een kort gedicht, waarin ook de naam van bouwmeester Bouwman niet ontbrak: „Dits ’t leerhuis van de wet, ’t gebeedenhuys der Joden/Een Bouwmans Meesterstuck, de eer van ’t nieuwe werck.”

Hoewel Bouwman geen jood was, had hij oog voor joodse symboliek. Bovendien wisten z’n opdrachtgevers heel goed wat ze wilden. De nieuwe synagoge moest de mooiste in de wereld worden en terugverwijzen naar de tempel van Salomo, zoals men toen dacht dat hij eruit had gezien. De indeling van de grote zaal, waar in totaal 1200 mannen en 440 vrouwen een plaats konden vinden, verwees naar de plattegrond van die tempel.

De bima, de verhoging waarop de torah wordt gelezen, in het midden, staat op de plaats waar het altaar stond. Tegen de oostwand staat de imposante Heilige Arke. Deze kast, waarin de wetsrollen worden bewaard, is een van de mooisten ter wereld. Hij staat op de plaats waar in de tempel de Ark van het Verbond stond.

Twaalf zuilen torsen het dak; 72 vensters -de getalswaarde van de in het Hebreeuws voluit geschreven naam van de Schepper- zorgen ervoor dat het daglicht ongehinderd kan binnenvallen. Het waren deze vensters die de Duitsers er in de oorlog van overtuigden dat dit gebouw niet gebruikt kon worden als deportatiecentrum voor de joden. De ramen waren eenvoudigweg niet te verduisteren.

Het mag trouwens een wonder genoemd worden hoe ongeschonden het gebouw en het interieur door de oorlog zijn heengekomen. Zelfs de 26 kroonluchters, waarin 300 kaarsen kunnen branden, hangen er nog.

Een van de duidelijkste verwijzingen in het gebouw naar de tempel van Salomo werd pas bij een verbouwing in 1773 aangebracht, namelijk de uitzwenkende steunberen aan de achterzijde. Aangebracht naar het door Jacob Juda Leon Templo ontwikkelde model van de tempel van Salomo.

Tot op de dag van vandaag mogen joden de tempel niet vervangen; de tempel mag slechts herbouwd worden in Jeruzalem. Maar een synagoge met zo veel bouwkundige verwijzingen naar die tempel was een hoopvol vooruitlopen op het in vervulling gaan van de oude profetie. Steeds als de joden de synagoge zagen, hoopten ze dat ooit de tijd zou komen dat op de berg van het huis het Huis van de Eeuwige herbouwd zal worden. Want de tempel der joden hoort natuurlijk niet in Amsterdam, maar in Jeruzalem.

”Huis van gebed” is een serie verhalen over de rode draad die er in bouwkundig opzicht loopt van de tempel, via de synagoge naar de kerk. De serie start op de Tempelberg in Jeruzalem, waar sinds het jaar 70 geen tempel meer staat, en eindigt bij een Nederlandse kerk.