Begin dit jaar spraken de EKD, de grootste protestantse kerk van Duitsland, en de Katholische Kirche zich krachtig uit tegen de AfD. „Het etnisch nationalisme van de partij is onverenigbaar met het christelijke beeld van God en de mens”, staat in een verklaring van de Duitse bisschoppenconferentie die in februari van dit jaar gehouden werd.

Dat is opmerkelijk, omdat de AfD in 2013 opgericht werd in de parochiezaal van de Evangelische Christuskirche in Oberusel. Er zijn bovendien thema’s waar de partij en de kerken op één lijn liggen. Dat geldt onder meer voor abortus en homoseksualiteit, al is de Rooms-Katholieke Kerk strikter in haar standpunten dan de EKD.

Toch is de relatie tussen kerken en de partij grotendeels afstandelijk gebleven. Dat komt volgens Stephan Ackermann, bisschop van Trier, doordat de AfD een ander uitgangspunt heeft. „Kerken zijn in de eerste plaats en altijd bezig met de menselijke waardigheid in alle fasen van het leven. Dat geldt ook voor mensen die bijzonder kwetsbaar zijn, zoals vluchtelingen. Daar denkt de AfD anders over”, zei hij eerder deze week tegen Deutschlandfunk.

Tuchtprocedure

„Wie het gedachtegoed van de partij openlijk aanhangt, mag daarom geen prominente functie in de kerk hebben, vinden beide kerkgenootschappen. In de praktijk is dat lastig, zei Kirsten Fehrs, voorzitter van de Raad van de EKD, tegen de Duitse omroep Deutsche Welle. „Beide kerken hebben geen wettelijk kader of procedure opgesteld over hoe om te gaan met betreffende personen.”

Toch weerhoudt de complexiteit van de kwestie kerken er niet van maatregelen te treffen. Zo begon de EKD enkele weken geleden een tuchtprocedure tegen Martin Michaelis. De 63-jarige predikant staat op een verkiezingslijst van de radicaal-rechtse partij AfD in zijn woonplaats Quedlinburg, maar dat gaat volgens het kerkverband in tegen de principes van de kerk.

Lees ook

Duitse kerk zit in haar maag met predikant op AfD-lijst

Ook binnen Diakonie, de welzijnsorganisatie van de EKD met bijna 630.000 werknemers, zijn er „mensen die  extreemrechtse uitspraken doen”, bevestigde voorzitter Rüdiger Schuch tegenover Deutsche Welle. Om hoeveel mensen het gaat kon hij niet zeggen.

Wat er met dergelijke werknemers moet gebeuren? „Ze zouden eigenlijk zelf moeten aanvoelen dat de instelling waarbij ze werken niet past bij hun manier van denken.  Anderzijds is het belangrijk dat wij medewerkers kunnen confronteren met de inhoud van hun woorden”, vindt Schuch. Deze week ging hij een stap verder, door te zeggen dat er binnen Diakonie geen plaats hoort te zijn voor AfD-stemmers.

Platteland

Uit peilingen blijkt dat de AfD in het oosten van het land op zo’n 30 procent van de stemmen kan rekenen. Hoeveel van deze kiezers een kerkelijke achtergrond heeft, is niet bekend. Groot zijn de kerken in Oost-Duitsland in ieder geval niet. Zo was in 2022 minder dan 15 procent van de Oost-Duitsers protestant en minder dan 5 procent rooms-katholiek.

Desalniettemin schrijft de protestantse theologieprofessor Michael Haspel op de website feinschwarz.net dat de AfD het goed doet bij kerkgangers op het platteland in midden-Duitsland. Van die groep zou 30 tot 50 procent op de partij stemmen of ten minste sympathie hebben voor haar standpunten.

„Kerken mogen zich wel positioneren, maar ze moeten ervoor waken dat ze de deur naar hun leden dichtgooien” - Detlef Pollack, godsdienstsocioloog aan de Universiteit van Münster

Daarom is het volgens Schuch zaak dat politici en democratische partijen in Duitsland „beter hun best doen om mensen duidelijk te maken dat ze oplossingen hebben voor de grote uitdagingen van de tijd. Dat is de manier om het vertrouwen van mensen terug te winnen.”

Detlef Pollack, godsdienstsocioloog aan de Universiteit van Münster, vindt het bovendien belangrijk dat „kerken proberen te begrijpen waarom mensen extremistische standpunten innemen”, zei hij in maart tegen omroep MDR.  „Kerken mogen zich wel positioneren, maar ze moeten ervoor waken dat ze de deur naar hun leden dichtgooien. Blijf altijd openstaan voor dialoog, ook met degenen die dit jaar wél voor de partij kiezen.”