In een samenleving die steeds onveiliger wordt, worden ook scholen regelmatig geconfronteerd met een crisissituatie. Voorbeelden zijn schiet- en steekincidenten, terreurdreiging, digitale ontwrichting, zedendelicten, fraude, infectieziekten en ernstige ongevallen tijdens schoolreisjes. Zulke gebeurtenissen hebben veel impact op leerlingen, onderwijzend personeel, ondersteunende medewerkers, familieleden en verwanten.

Zijn scholen voldoende voorbereid op complexe crisissituaties? Het antwoord is ”nee”. Scholen onderkennen weliswaar de risico’s, maar de gedachte ”ons zal het wel niet overkomen” overheerst. Bovendien ontbreekt het veelal aan tijd en geld om hieraan voldoende aandacht te besteden. De scholen hebben veel lering kunnen trekken uit de coronacrisis. Maar van een echte wake-upcall is beslist geen sprake.

„Niet nodig”

De meeste scholen in het primair, middelbaar en voortgezet onderwijs hebben wel een protocol voor bedrijfshulpverlening. Daarin besteden zij aandacht aan fysieke veiligheid, arbozaken en ontruimingsprocedures. De laatste jaren is aandacht voor sociale veiligheid (pestgedrag, suïcide en dergelijke) en cybersecurity daaraan toegevoegd. Deze protocollen bieden echter geen stevige basis voor crisissituaties, in samenhang met een professionele voorbereiding, aanpak en nazorg.

Crisisbeheersing staat nog onvoldoende op de bestuurlijke agenda en bij toezichtsorganen is het geen gespreksthema. De kennis van de verantwoordelijke functionarissen schiet tekort en er wordt te weinig samengewerkt met hulpdiensten en het openbaar bestuur. Het hoger en universitair onderwijs heeft de laatste jaren een inhaalslag gemaakt. Maar ook hier is verdere intensivering aan te bevelen.

Vreemd genoeg lijken parlementariërs, het ministerie van OCW en de koepelorganisaties in het onderwijs zich hier niet druk over te maken. Op de vraag of hier geen visie en beleidsrichtlijnen voor moeten komen, is het antwoord steevast: „Niet nodig, het veld moet het doen.” Dat schiet niet op en is een miskenning en onderschatting van dit belangrijke thema. Ook wordt er door het ministerie geen budget beschikbaar gesteld voor een verbeterprogramma crisisbeheersing, terwijl het ministerie van VWS dit wel heeft gerealiseerd voor de zorgsector.

Crisisteam

Voor crisisbeheersing in het onderwijs is meer aandacht nodig. Scholen zullen een werkbaar plan moeten opstellen waarin ze beschrijven hoe ze crises aanpakken. Verder is het van belang dat scholen een netwerk onderhouden met hun publieke en private veiligheidspartners. Bij crisisbeheersing gaat het om kennis en kennissen. De Veiligheidsregio is voor de meeste scholen nog een onbekende organisatie en dat is anno 2024 onbegrijpelijk. Het is ook opmerkelijk dat de Veiligheidsregio’s zich niet inspannen om de onderwijssector (kwetsbare objecten) te ondersteunen in het voorbereid zijn als zich een crisis voordoet.

Onderwijsinstellingen moeten ook beschikken over een professioneel crisisteam, dat in stelling wordt gebracht als het daadwerkelijk misgaat. De deskundigheid van functionarissen die hierin een rol vervullen, moet op peil zijn. Er zal daarom ook aandacht moeten worden besteed aan het opleiden, trainen en oefenen van deze mensen. Veiligheid is niet alleen iets voor de bestuurstafel, maar een verantwoordelijkheid van allen die binnen de school werkzaam zijn.

Schietdrama’s

Het zou triest zijn wanneer we pas tot dit inzicht komen na bijvoorbeeld een schietincident met veel slachtoffers. Schietdrama’s komen in de VS, Duitsland en Finland regelmatig voor (op 2 april nog in Finland). Voorspelbaar is dat Kamerleden in voorkomende gevallen geschokt zijn, het ministerie van OCW met een verbeterprogramma komt en alle scholen hun crisisorganisaties beter moeten gaan regelen. Dit onder het motto van ”een ramp op z’n tijd geeft pas richting aan het beleid”. Beter is: ”repareer het dak van de school als de zon schijnt”. Leerlingen en studenten hebben recht op kwalitatief hoogwaardig onderwijs in een zo veilig mogelijke omgeving.

De auteur is adviseur crisisbeheersing.