Gaan de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) uiteen? Deze vraag gaat de hele gereformeerde gezindte ter harte. Maar mogen andere kerken zich ermee bemoeien? Het ligt gevoelig. Voorzichtig dus! Maar als je ouders je in de CGK hebben laten dopen en als je er zelf mag voorgaan als hervormd-gereformeerd predikant? En als de CGK dan iets belangrijks zouden vergeten… Ik doel op een gezamenlijke verklaring van het Contact Orgaan Gereformeerde Gezindte (COGG) over de kerk, waarbij ik nauw betrokken was. De verklaring staat in ”Het brood dat wij breken” (1996) en het jubileumboek ”Verscheurd verlangen” (2013). Dat document uit 1996 komt gelukkig weer op tafel tijdens de komende jaarvergadering van het COGG, op 17 april.

Apostelconvent

Wat zegt de Bijbel over de kerk? De COGG-verklaring begint bij de ”gemeente” (”qahal”) in het Oude Testament. Daarop is de kerk (”ecclesia”) van het Nieuwe Testament namelijk geënt. De gemeente heet daarin lichaam van Christus en tempel van de Geest. Was dat nu een breuk met lsraël? Op Pinksteren zeker niet. De gemeente groeide juist in lsraël uit tot tienduizenden. Maar op zijn tweede zendingsreis ontmoette Paulus in Korinthe en Efeze zo veel weerstand in de synagoge dat hij ervan moest scheiden. Omdat daar de Evangelieprediking onmogelijk werd gemaakt. Sinds dat oerschisma is de kerk een huis-naast-de-synagoge.

Toch hield de apostel juist daarna hartzeer over lsraël en hoop voor lsraël. In de gemeenten riep hij niet meer op tot scheiden, ook niet bij dwalingen of partijschappen. Want: is Christus gedeeld? Van een ”kerkverband” lezen wij niets. Wel was er een band. Dat bleek bij de kwestie of heidenchristenen besneden moesten worden. Daarover besliste een apostelconvent in Jeruzalem. Dat convent staat model voor ”kerkelijk beraad inzake bovenplaatselijke kwesties”. En wat besloot dat convent? Geleid door de Geest legde het de jonge kerken geen juk op.

Reformatie

Was de Reformatie dan geen afscheiding? Luther zou niet met de Rooms-Katholieke Kerk gebroken hebben als hij het Evangelie vrij had mogen blijven verkondigen, schrijft prof. dr. W. van ’t Spijker in ”Luther” (1983, pag. 127). Luther en Zwingli zochten toen onderling naar overeenstemming. Dat lukte bijna. Calvijn greep daarop terug en wilde een brug slaan tussen de lutherse en de Zwitserse Reformatie. Ook dat lukte bijna (zie dr. W. Nijenhuis in ”Calvinus Oecumenicus”, 1959).

Deze passie voor reformatorische eenheid inspireert het COGG. Een enkel kerkverband kan nooit alleen ”klassiek gereformeerd” zijn. Wij stammen samen af van bruggenbouwer Calvijn. Prof. dr. A.A. van Ruler zei: „De Reformatie was geen verhuizing maar een grote schoonmaak.” Dat is nog zichtbaar in prachtige middeleeuwse kerkgebouwen waarin gereformeerde erediensten worden gehouden. Tot op heden. Voor ”zijinstromers” als ik was dat een verrassende ontdekking. Zo mocht ik in Delft preken in de kerk van de Oranjes.

Failliet?

Over één ding werden wij het binnen het COGG niet eens: de toepassing van de belijdenis aangaande de ”valse kerk” (NGB art. 28) in 1834, het jaar van de Afscheiding. Maar initiatiefnemer ds. J.H. Velema (CGK) hoopte wel op hereniging. Hij legde de sleutel daarvoor bij de Gereformeerde Bond. Dat zou echter een derde afscheiding betekend hebben.

Maar wat horen wij nu? Dat de Afscheiding ”failliet” zou zijn! Bedoeld wordt dat de reden voor afscheiding vervalt als men dezelfde weg op gaat als de in 1834 afgeschreven Nederlandse Hervormde Kerk. Dan vóélt men zich ook niet meer gescheiden, omdat het historisch besef zoek is: er is een geslacht opgestaan dat „Jozef niet gekend heeft” (Handelingen 7:18). Nu is in de CGK de ”vrouw in het ambt” in het geding. Dat raakt niet alleen de Schriftvisie maar vooral ook de kerkvisie. Alleen: in een afgescheiden setting wordt zoiets gauw een breekpunt.

Waar komt eigenlijk de term ”kerkverband”, die afgescheiden kerken gebruiken, vandaan? Uit onze belijdenis? Die term komt nergens vandaan. Ook een ”bond” is maar een noodverband. Het gaat niet om ónze verbanden maar om Góds verbond. Niet om gelijkgezinden maar om gelijkbeminden.

Samenwerking

Is er een uitweg? Ooit zei prof. dr. J. Severijn, oud-voorzitter van de Gereformeerde Bond: „Kom over en… help ons.” Hij bedoelde: kom ons helpen bij ons dóél: ”verbreiding en verdediging van de waarheid” in de vervallen maar historische kerk. Als hervormde emeritus predikant val ik dit appel bij, dat aansluit bij wat de Apeldoornse prof. G.C. den Hertog schreef: „Als we er niet uitkomen, kloppen we aan bij de Protestantse Kerk.”

Welnu, welkom in de strijd! Voor goede theologie hebben wij ‘Apeldoorn’ (TUA, CGK) nu net zo nodig als ooit ‘Kampen’ (nu de TUU, NGK). Juist bij de hermeneutiek hebben wij elkaar nodig. Dan moeten we wel over onze eigen schaduw heen springen.

Maar de CGK werken toch al samen met andere kerkverbanden, links én rechts? Kan dat geen brug worden? Ook ds. G. Hoogerland van de Gereformeerde Gemeenten schreef over kerkelijke eenheid, in ”Om vriend en broed’ren spreek ik nu”. Het gaat om de héle kerk der Reformatie in ons land.

Dat elkaar nodig hebben zou tevens de beide vleugels in de CGK kunnen bevrijden van een onvruchtbare broederstrijd. Dat zou de ene (behoudende) vleugel brengen tot herkenning van de Schriftuurlijk-bevindelijke prediking in de Protestantse Kerk. En dat zou de andere vleugel op het eigenlijke ”front” kunnen zetten: tegen de vrijzinnigheid. Wij werken ook al samen op de terreinen zending, theologie, school en krant.

Hoe denkt Christus?

John Stott schreef een boek over de zeven gemeenten in Klein-Azië: ”Hoe denkt Christus over zijn gemeente?” Christus noemde de ene gemeente trouw, de andere lauw of bijna dood, maar Johannes ziet Hem wandelen tussen alle zeven: ”verband” van Hogerhand. Maar wat tonen die mooie foto’s uit Klein-Azië? Ruïnes! De kandelaar is weg. Het gave Filadelfia heet nu naar Allah. Zien wij dit ook niet hier in het Westen gebeuren? Kerken dicht, moskeeën open. En dan ook nog een zevende kerkscheuring? Gedeprimeerde jongeren in de kerk vragen om geestelijke leiding in zaken die wezenlijker zijn.

De auteur is hervormd emeritus predikant en oud-secretaris van het COGG. Hij schrijft dit artikel op persoonlijke titel.