Langzaam maar zeker voltrekt zich in Nederland een ramp op leesgebied. Terwijl de overheid en organisaties als Stichting Lezen alle heil verwachten van de openbare bibliotheek, neemt het aantal beheerde schoolbibliotheken in rap tempo af. In Vlaanderen zijn zelfs nog nauwelijks scholen met een eigen bieb of mediatheek te vinden. Daar heeft het model ingang gevonden dat openbare bibliotheken pakketten boeken de school in brengen. Wij zijn bang dat dit ons voorland is.

Schoolbibliotheken en -mediatheken zijn de meest laagdrempelige plaatsen om boeken te leren kennen, maar helaas zijn ze op Nederlandse scholen geen wettelijke verplichting. Tussen 2012 en 2019 daalde het aantal mediatheken op middelbare scholen van 709 naar 561.

Sindsdien is dat aantal nog verder afgenomen volgens nog niet gepubliceerde cijfers van de Stichting Lezen & Schrijven (naar 427 in 2022). De redenen: er was geen ruimte meer beschikbaar of een bibliothecaris ging met pensioen. Maar leerkrachten kunnen die leemte niet vullen, zij hebben domweg geen tijd om een schoolbibliotheek te beheren.

Je zou verwachten dat deze forse afname van het aantal schoolbibliotheken veel beroering teweeg zou brengen, gezien de zorgen over het leesniveau van Nederlandse kinderen. Maar tot onze verbazing vindt die verdwijning in alle stilte plaats.

Overheidsplan

Uit het beleid van het ministerie en de Inspectie van het Onderwijs spreekt een groter vertrouwen in de openbare bibliotheek dan in de bibliotheken en mediatheken op school. Zo is er het ministeriële voornemen om de komende drie schooljaren 74 miljoen euro te investeren in een samenwerking tussen de openbare bibliotheek en scholen voor primair en voortgezet onderwijs, mbo, pabo en voorschoolse instellingen.

Dit lijkt op het eerste gezicht een mooie doelstelling, maar zijn leerlingen en scholen daar wel bij gebaat? Schoolbibliotheken zouden volgens het ministerie gevoed moeten worden door de openbare bibliotheek, via universele programma’s als Boekstart en de Bibliotheek op school. Of anders gezegd: schoolbibliotheken zouden volgens deze visie moeten worden ondersteund door externe hulptroepen.

Eigen signatuur

Maar mensen die van buiten de school komen, hebben minder inzicht in de behoeften van de leerlingen op een specifieke school. Het maakt voor je boekencollectie en je leesprogramma nogal een verschil of een schoolbibliotheek in een dorpje of in de grote stad ligt, of het een onderdeel is van een gymnasium of van een vmbo-school, of leerlingen in Nederland zijn geboren of net zijn aangekomen.

Vaste schoolbibliothecarissen kunnen zich op hun eigen leerlingen richten. Zij kennen de leerlingpopulatie en de individuele leerlingen. Zij zijn op de hoogte van hun herkomst, vermogens en belangstelling en hun mogelijke problemen met lezen. Vaste schoolbibliothecarissen maken deel uit van het onderwijsteam en kennen de leerkrachten persoonlijk. Zij lezen voor, weten precies waar alle boeken staan, kennen nieuwe leuke titels, ontlasten de leerkrachten en kunnen de brug vormen tussen de school en de openbare bibliotheek of boekhandel.

Om scholieren aan het lezen te krijgen, zijn sterke, goed bemenste schoolbibliotheken nodig, met per school een eigen signatuur. Onderwijsinstellingen zouden hiervoor geoormerkte subsidies moeten krijgen.

Voorportaal

Schoolbibliotheken zijn het voorportaal van de openbare bibliotheek. Ze zijn de ideale plek om kinderen aan het lezen te krijgen. Ze hebben meer te bieden dan de programma’s van openbare bibliotheken, waarbij een ambulante leesconsulent of leescoach van de Bibliotheek op School om de zoveel tijd een krat nieuwe boeken aflevert, een leespromotiepraatje afsteekt of het jaarlijkse activiteitenplan komt bespreken.

Ook in het Verenigd Koninkrijk kampen scholen met verdwijnende schoolbibliotheken. Verschillende schrijvers hebben daar onlangs de overheid opgeroepen om bibliotheken op alle scholen wettelijk verplicht te maken. Wij pleiten ervoor om dat ook in Nederland te doen. In de schoolbibliotheek zetten leerlingen hun eerste stap als lezer, de openbare bibliotheek is de volgende fase.

Rineke van Daalen is socioloog en schreef ”Lezen is iets tussen mensen. Een pleidooi voor de schoolbibliotheek” (2023). Stella Leenders is journalist en de allereerste (betaalde) Boekenzoeker van Nederland. Bron: socialevraagstukken.nl