Podcast onthult misbruik door Italiaanse paters
Anders dan in andere landen was seksueel misbruik door rooms-katholieke geestelijken in Italië tot op heden niet echt een thema. Een onderzoek lijkt nu duidelijk te maken hoe dat komt: door een geolied mechanisme van vertraging en overplaatsing van beschermde daders. Alles met medeweten van bisschoppen en zelfs van de paus.
Vorige week werd in Rome het resultaat gepresenteerd van twee jaar intensief journalistiek speurwerk door onder anderen Federica Tourn, journaliste van het dagblad Domani. In die krant heeft Tourn, zelf een waldenzer protestantse, een serie afleveringen gewijd aan gevallen van misbruik door rooms-katholieke geestelijken waarvan nauwelijks iets in andere media is terechtgekomen.
Eén geval –dat van Antonio Messina– heeft zij met twee collega’s gedetailleerd uitgewerkt in een zeven uur durende podcast, getiteld ”La Confessione”. Daarbij kon gebruik worden gemaakt van gesprekken die waren opgenomen door het slachtoffer, zijn ouders, de carabinieri –vergelijkbaar met de Nederlandse marechaussee– en de betrokken geestelijke zelf. Het daardoor verkregen bewijsmateriaal was overweldigend en mondde op 5 maart uit in een veroordeling van 4 jaar en 6 maanden cel.
Als ik hem zijn zin gaf, was hij vriendelijk; zo niet, dan vernederde hij mij
Deze droevige geschiedenis kent drie hoofdpersonen: Antonio Messina, het slachtoffer, pastoor Giuseppe Rugolo, de dader, en de plaatselijke bisschop Rosario Gisana.
In 2007 wordt de dan 14-jarige Messina vertrouweling van de 26-jarige seminarist Rugolo, die verantwoordelijk is voor het jongerenpastoraat in de stad Enna, op Sicilië. Twee jaar later dwingt Rugolo hem voor het eerst tot handelingen van seksuele aard. Dat duurt vier jaar, waarbij de pater zware psychologische druk op hem uitoefent. „Als ik hem zijn zin gaf, dan was hij vriendelijk. Zo niet, dan vernederde hij mij tegenover de andere jongens”, verklaarde Messina tijdens de presentatie.
In 2013 weet Messina zich los te rukken van de inmiddels tot pater gewijde Rugolo en na een periode van depressiviteit praat hij met zijn ouders. Die klagen Rugolo in 2016 aan bij zijn superieur, bisschop Gisana. Die belooft een onderzoek in te stellen, maar twee jaar lang gebeurt er niets. In 2018 spreekt Messina rechtstreeks met de bisschop, die hem voorhoudt dat er toch niet veel ernstigs is gebeurd en het gebeurde ook geen belemmering hoeft te vormen voor zijn intrede in het seminarie. Hij biedt Messina 25.000 euro zwijggeld aan uit de pot van de rooms-katholieke liefdadigheidsorganisatie Caritas.
Messina weigert en wendt zich tot de burgerlijke rechtbank met een aanklacht jegens Rugolo. Bisschop Gisana ziet zich nu genoodzaakt om een ”investigatio previa” in te stellen, een voorlopig kerkelijk onderzoek, dat echter zonder resultaat eindigt en waarvan Messina zelf de uitslag nooit te horen krijgt.
In de loop van het gerechtelijk onderzoek duiken daarentegen de namen op van nog minstens twee andere slachtoffers. Rugolo wordt in 2019 door zijn bisschop –die hem vaderlijk voorhoudt dat hij moet uitkijken met zijn „kwajongensstreken”– voor twee jaar ‘verbannen’ naar de noordelijke stad Ferrara, waar hij onder meer een kamp mag organiseren voor jongens in de leeftijd van 14 tot 16 jaar.
Uit telefoontaps blijkt dat Rugolo vanuit Ferrara zijn bisschop onder druk zet om zijn advocatenkosten te betalen en zijn karige salaris aan te vullen. „Ik weet ook nog dingen over jou”, laat hij hem weten, terwijl Gisana betoogt: „Jouw probleem is ook mijn probleem, omdat ik de zaak in de doofpot heb gestopt.” Uiteindelijk betaalt de bisschop 50.000 euro aan de kerk, ditmaal uit de fondsen van de ”8 promille”, een uit de Italiaanse inkomstenbelasting afkomstige uitkering. Het mag niet baten. In april 2021 wordt Rugolo gearresteerd en begint het proces, dat dus in maart 2024 leidt tot zijn veroordeling.
In de hele affaire is de rooms-katholieke clerus de grote afwezige. In Enna is slechts één geestelijke bereid om Messina te steunen. Aangesproken op het gedrag van Gisana, verklaart kardinaal Zuppi, de voorzitter van Italiaanse bisschoppenconferentie (CEI), dat hij van niets weet en dat Gisana een beste man is. Er volgt een officiële brief waarin de CEI verklaart dat zij niet tot oordelen bevoegd is, omdat de bisschoppen rechtstreeks onder de paus vallen.
Messina schrijft ook een brief aan de paus, waarop geen antwoord komt. In plaats daarvan verdedigt Franciscus bisschop Gisana, wanneer hij een groep leden uit diens bisdom op audiëntie ontvangt, als een slachtoffer van laster. Gisana zelf gaat er prat op dat hij op zijn beurt de paus „een dienst heeft bewezen”. Hij doelt daarmee op de benoeming (door Franciscus) van een hulpbisschop in Palermo in 2017, tegen wie een non een aanklacht had ingediend wegens verkrachting. Een kerkelijke commissie stelde een onderzoek in en verklaarde de aanklacht van de non ongegrond. Voorzitter van de commissie was Gisana.
Uit de vele gesprekken, verhoren en telefoontaps blijkt hoe wijdverbreid het ”systeem-Gisana” is. De makers van de podcast hopen daarom dat de misbruikkwestie nu ook in Italië bespreekbaar wordt.
De eerste tekenen wijzen daar echter nog niet op. Rugolo is na zijn veroordeling in afwachting van hoger beroep teruggekeerd naar Enna, waar hij wellicht zijn pastorale functie weer kan opnemen. Ondertussen blijven de Italiaanse media angstvallig zwijgen. En het slachtoffer, Antonio Messina, is na het vonnis in zijn stad Enna op straat beschimpt.
