Met belangstelling las ik het artikel ”Begluurd in het gangpad van de supermarkt” (RD 9-3). Ik wil graag reageren op het betoog van Danny Mekic, die promoveert op het fundamentele recht op menselijke waardigheid in relatie tot de impact van digitale technologieën op privacy en gegevensbescherming. De lijn van zijn betoog is als volgt: winkels hebben de zelfscankassa geïntroduceerd om kosten te besparen; daarmee hebben ze een grote verantwoordelijkheid om correct met hun klanten om te gaan en bepaalde vormen van controle horen daar niet bij.

Dit is maar ten dele waar. Een groot deel van de klanten kiest namelijk zelf voor de zelfscankassa, vanwege het gemak ervan. Het is zeker niet zo dat kostenreductie de enige drijfveer is; klanten hebben er zelf ook belang bij. De scankassa richt zich met name op klanten die haast hebben en minder behoefte hebben aan persoonlijk contact. Daarnaast zijn er bijvoorbeeld mensen met een beperkt budget die baat hebben bij directe inzage in de totaalprijs tijdens het scannen.

Steekproeven

Natuurlijk hebben winkels een grote verantwoordelijkheid om correct met hun klanten om te gaan. In de visie van Mekic zijn daarbij alleen willekeurige steekproeven toelaatbaar, omdat alleen deze eerlijk zouden zijn. Echter, willekeurige steekproeven zijn vooral nadelig voor klanten die eigenlijk alles goed doen. Dat is dus helemaal niet zo eerlijk en eigenlijk ook overbodig. Bij te veel controle verdampt het belangrijkste voordeel van de zelfscankassa, namelijk minder rompslomp. Meer willekeurige controles, zoals Mekic voorstaat, is dan ook geen erg realistische optie. Dan komt het hele systeem onder druk te staan.

Meer gerichte controles dienen een algemeen klantbelang, omdat er dan minder overbodige controles zijn. Daarnaast is het zo dat controles weliswaar vertragend werken, maar ook in financieel opzicht niet alleen het belang van de winkel maar ook het belang van de klant dienen. Een deel van de klanten scant namelijk onbewust te veel producten en is daardoor eigenlijk een dief van de eigen portemonnee. Controles zijn ook hierop gericht en bij gerichte (bijvoorbeeld door AI ondersteunde) controles komen ook meer van dit soort gevallen aan het licht.

Hulp medewerker

Geselecteerd worden voor controle is natuurlijk nooit leuk, maar laten we er niet al te dramatisch over doen. In de meeste gevallen betreft het een medewerker die een deel van de aankopen opnieuw scant. Dat gebeurt ook bij een gewone kassa. Mensen worden door controle niet financieel benadeeld.

Voor mensen die, om welke reden dan ook, moeite houden met de zelfscankassa moet altijd de mogelijkheid blijven om gebruik te maken van een gewone kassa, waar een medewerker de artikelen scant. Mekic geeft een voorbeeld van iemand die maar één arm heeft, daardoor vastloopt en dan in zijn visie geen keuze meer lijkt te hebben. In werkelijkheid kunnen zulke mensen, naast de keuze voor een traditionele kassa, bij de zelfscankassa de hulp van een medewerker inroepen. Bij de ”self-checkout” staat meestal wel een medewerker. Ook blijft het belangrijk dat de controle alleen door een persoon wordt uitgevoerd, zodat er ruimte is voor menselijke interactie. Onpersoonlijke selectie voor controle is juist belangrijk om de schijn van persoonlijke voorkeur (vriendjespolitiek) te vermijden.

Mekic vindt dat de vrijheid onder druk staat. Maar ik zou liever zeggen dat de moraal onder druk staat. Als de moraal hoog zou zijn, dan zou de vrijheid minder onder druk staan. Dan zouden er juist minder controles nodig zijn.

De auteur is als software engineer werkzaam op het terrein van zelfscansoftware.