Bastiaens is nieuwtestamenticus, diaken van het bisdom Antwerpen en curator van het Bijbels Belevingscentrum Biblia in Brugge. In november benoemde het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, waarvoor hij jaren actief was, hem tot Lid van Verdienste.

Waarom schreef u het Bijbelwoordenboek?

Bastiaens: „De Bijbel is niet echt een gemakkelijk boek. Er staan teksten in die direct naar het hart gaan. Tegelijk is het een vrij complex boek, met teksten die in verschillende tijden door mensen met diverse achtergronden zijn geschreven. Het Bijbelwoordenboek beoogt een laagdrempelige toegang te geven tot de taal van de Bijbel. Want we gebruiken Bijbelse woorden soms verkeerd of we geven er een onjuiste betekenis aan.”

Bij het kernwoord ”haten” staat dat de Bijbel dit „ongemakkelijke gevoel” bespreekbaar maakt. Wat bedoelt u daarmee?

„We zijn geneigd om zelfcensuur toe te passen. Want haten, dat mag niet. De Bijbel is veel realistischer: er leeft een breed spectrum van gevoelens in de mens. Denk aan geluk, blijheid, vreugde, maar ook aan donkere gevoelens als rivaliteit en agressie. De Bijbel neemt die gevoelens serieus: hij wil dat we in ons hart kijken en beseffen dat ook wij haatgevoelens kennen.

In Psalm 139 staat: „Zou ik niet haten, Heere, die U haten?” Christenen zijn geneigd om die verzen eruit te knippen. Maar men leest dan niet goed wat er vervolgens staat: „Doorgrond mij, o God (…) en zie of bij mij een schadelijke weg zij.” Met andere woorden: de psalmist spreekt over zijn gevoelens, maar hij vraagt God om onderscheidend vermogen.

De Bijbel neemt het kwaad en de zonde dus serieus. Wat mij betreft is dat een bevrijdend perspectief: we doen ons graag beter voor dan we zijn, en daar wil de Bijbel een stokje voor steken.”

Zijn er woorden waarbij de betekenis zo veranderd is dat we op het verkeerde been worden gezet?

„Die zijn er zeker. Ik denk dan aan de zinsnede ”oog om oog, tand om tand”. Wij gebruiken die vaak in de betekenis van wraak nemen. Iemand heeft mij agressief benaderd, dus ik betaal hem met gelijke munt terug.

De Bijbelse betekenis is volgens mij anders. Als iemand jou een oog uitsteekt, dan zou jij hem een oog moeten teruggeven. Dat kan niet – en zeker niet in die tijd. De tekst geeft echter aan dat je de naaste moet compenseren. Hij heeft pijn geleden of is arbeidsongeschikt geworden, dus jij moet het verlies van dat oog compenseren met een geldelijke vergoeding.”

Een woord als ”Qohèlèt” zal de gemiddelde Bijbellezer niet snel herkennen. Toch staat het in het Bijbelwoordenboek. Waarom?

„Dat is een mooi voorbeeld van waarom de Bijbel soms niet makkelijk te vertalen is. We weten soms niet goed wat een Hebreeuws woord in die tijd betekende, zeker niet als het maar een keer in de Bijbel voorkomt.

”Qohèlèt” is zo’n woord. Waarschijnlijk moet je denken aan een persoon die mensen samenroept, een soort voorganger. Helemaal zeker is dat niet. De zestien de-eeuwse reformator Maarten Luther worstelde er ook al mee. Hij vertaalde het woord met ”prediker”. In al onze vertalingen zie je dat we dat woord hebben overgenomen.”

Wanneer is uw Bijbelwoordenboek een succes?

„Het boek is een succes als mensen de Bijbel gaan ontdekken en er met andere ogen naar leren kijken. De Bijbel is werkelijk actueel. Het is een boek dat heel dichtbij staat, dat je moet ontdekken. Ik hoop dat ons boek daaraan mag bijdragen.”