„Zodra enkele verschijnselen in de natuur het naderend voorjaar aankondigen, worden vele Hollandse huisvrouwen onrustig”, constateert de arts A.J. Koens in 1939 gefascineerd. „Zij beginnen te denken en te spreken van den voorjaarsschoonmaak. (…) Men moet het doen. Men is buiten zichzelf.”

Herkenbaar? Nu het voorjaar rap nadert en zuinige strepen zonlicht binnenvallen, worden de stofslierten en spinnenwebben ongenadig zichtbaar. Niet gek dat er anno 2024 nog steeds vrouwen en mannen zijn (schoonmaken is allang geen vrouwenzaak meer) die in het voorjaar poetsdrang ervaren.

Waar komt die schoonmaakwoede precies vandaan? En is de traditie van de voorjaarsschoonmaak nog levend? Want een traditie was het, zegt Ineke Strouken. Ze is voormalig directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en schreef een boek over honderd Nederlandse tradities, waarvan de ”Grote Schoonmaak” in de lente er een is.

„Sinds mensenheugenis” wordt er flink gepoetst in de vastentijd voor Pasen, zegt Strouken. Dat had zowel een praktische als een spirituele reden. Huizen werden met open vuur verwarmd, waardoor het hele huis na de winter onder de roetvegen zat. De latere petroleumkachels walmden ook, waardoor flink poetsen nodig was.

Dus werd elke kast omgekeerd, elk kleed uitgeklopt. Het stro in matrassen werd vervangen, de bedstee uitgemest, de vlooien weggepoetst. De kachelpijp werd van de kachel afgehaald en schoongepoetst, schimmels op vochtige plekken bestreden, meubels in de was gezet. Het was een operatie die meerdere weken besloeg.

Volgens Strouken had de grondige voorjaarsschoonmaak ook een spirituele betekenis. In de periode dat mensen hun huizen boenden, boenden ze ook hun geest door te vasten en biechten. Schoon vanbinnen en vanbuiten schoven ze dan met Pasen de kerkbanken in.

Een schoon huis, een schoon lichaam: nog steeds keert die combinatie terug richting het begin van de lente, die voor veel mensen „een nieuwe start” vormt. Strouken noemt het moderne vasten door geen alcohol te nuttigen. Of hoe bekende Nederlanders tentoonspreiden hoe ze hun huis en kledingkast zonneklaar maken. Traditie in een nieuw jasje, ziet zij.

Koens zocht in 1939 de verklaring voor poetsdrang niet in traditie, maar hormonen. „Men zegt wel: nieuwe levenssappen doorstroomen dan het lichaam en zetten den mensch tot verhoogde actie aan. We kennen allen den invloed van het voorjaar op de liefde en evenzoo kennen wij dien op den schoonmaaklust.”

Hij had gelijk: onze hormoonbalans beweegt mee met de biologische klok. Het lichaam vangt meer natuurlijk licht als de dagen langer worden, waardoor het meer serotonine produceert. Dat is een neurotransmitter die zorgt voor een goed humeur en een actief lichaam: beide erg handig bij een grote schoonmaak.

„Het voorjaar maakt mensen vrolijker. Daardoor krijgen ze meer zin om schoon te maken”, verklaart Charo Walop, beter bekend als „de Rotterdamse poetsqueen”. Met haar video’s over schoonmaken bereikt ze op TikTok 236.000 mensen. „Je gooit in de lente de deuren en ramen open, voor die extra feeling erbij. Dan gaat het poetsen gewoon makkelijker.”

De voorjaarsschoonmaak die meerdere weken besloeg, raakte in de jaren zeventig in onbruik. De Dolle Mina’s protesteerden tegen de rol van de vrouw als „slaaf van het huishouden”. Allerlei huishoudelijke apparatuur maakte het makkelijker om het huis goed schoon te houden. In kleine dorpen bleef de traditie tot in de jaren tachtig bestaan.

Dat huisvrouwen in de decennia daarna in parttime werkende moeders veranderden, zorgde voor een „enorme dip” in de traditie van de voorjaarsschoonmaak, ziet Strouken. Maar inmiddels is er weer sprake van een voorzichtige opleving. Ze ziet het in de aandacht voor grootmoeders schoonmaaktips. „Mensen zijn verleerd hoe ze moeten schoonmaken en gaan weer op zoek naar hoe en wat.”

En mensen bezitten véél meer spullen tegenwoordig, waardoor flink puinruimen in het voorjaar weer noodzakelijker is voor rust in ons hoofd, ziet Strouken. En niet uit te vlakken is de invloed van sociale media, waar met name internationale „cleanfluencers” de voorjaarsschoonmaak een nieuw leven inblazen.

Ook in Nederland krijgen deze influencers met schoonmaken als stokpaardje voet aan de grond, zoals Walop, ook bekend van het boek ”Niet lullen maar poetsen”. Dat de voorjaarsschoonmaak leeft, merkt ze op commercieel gebied. „Richting de lente zie ik dat bedrijven meer focussen op schoonmaak en mij vaker benaderen voor samenwerkingen.”

Ze heeft al heel wat volgers aangestoken met haar video’s over de voorjaarsschoonmaak. „Ze zeggen: Wat goed, ga ik ook doen. Maar tegenwoordig werkt iedereen, dus ik zeg: Verdeel het lekker over een maandje of twee. Steeds twee taakjes afvinken. Doe het niet in één keer, dan word je helemaal gek en ben je kapot.”