In de Belgische hoofdstad waren maandag de landbouwministers van de Europese Unie bij elkaar. De bewindslieden, onder wie de Nederlandse minister Piet Adema, spraken over verdere versoepelingen voor de boeren, die in veel Europese landen al weken aan het protesteren zijn. Maandag zetten ze Brussel op de kop.

De Europese Commissie moet snel met ambitieuzere doelen komen dan ze eerder aankondigde, vinden de ministers. Adema wil bijvoorbeeld dat boeren meer vrijheid krijgen om zelf op doelen voor natuur, milieu en klimaat te sturen.

In Nederland zelf waait een andere wind. De conclusies van een maandag verschenen rapport van vier onderzoeksinstellingen, geleid door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), liegen er niet om. De plannen van het Rijk en de provincies voor de grootscheepse herinrichting van het landelijk gebied helpen de natuur de komende tien jaar te weinig vooruit. De stikstofuitstoot door de landbouw gaat onvoldoende omlaag.

Wil de overheid haar doelen nog halen, dan moeten boeren „veel meer kostbare en vergaande maatregelen op hun bedrijf doorvoeren”, aldus het rapport. De veestapel moet bovendien nog verder inkrimpen, er is „veel meer natuur nodig” en de landbouw krijgt op nog eens „honderdduizenden hectares” beperkingen opgelegd.

Stikstofwet

Donderdag komt het PBL met een eerste evaluatie van de stikstofwet van voormalig landbouwminister Carola Schouten uit 2021. Dat die wet nog weinig heeft opgeleverd, is nu al wel duidelijk. De overheid heeft nog nauwelijks stikstofruimte binnengeharkt voor natuurherstel. En van de 2500 zogeheten PAS-melders –ondernemers die door falend overheidsbeleid niet over een geldige natuurvergunning beschikken– is nog maar een handjevol gelegaliseerd.

Ongetwijfeld komen de onderzoekers ook in dit rapport met aanbevelingen. Boeren kunnen op hun klompen aanvoelen waar die op neerkomen: extra krimp en meer beperkingen. Alsof het allemaal nog niet genoeg is.

Wie herinnert zich nog waarom voorman Bart Kemp van actiegroep Agractie een jaar geleden uit de onderhandelingen over het beoogde landbouwakkoord stapte? Dat was omdat „permanente beperkingen” dreigden voor „honderdduizenden hectares” landbouwgrond, zonder dat daar een verdienmodel voor de boeren tegenover stond.

Extra natuur

De cijfers in het ontwerp van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), dat tot en met maandag zes weken ter inzage lag, spreken boekdelen. Tot 2030 vereisen doelen uit de Vogel- en habitatrichtlijn dat er in Nederland 16.450 hectare natuur bij komt, plus nog eens 181.200 hectare zogeheten agrarische natuur –land waarop de boer niet op een efficiënte manier voedsel kan produceren.

Een tweede claim op landbouwgrond komt van het Natuur Netwerk Nederland: hiervoor moet tot en met 2027 nog eens 40.600 hectare natuur worden gerealiseerd, bovenop de 45.500 hectare die al is aangelegd.

Verder is daar de Bossenstrategie uit 2020. Die moet tot 2030 leiden tot 37.400 hectare nieuw bos, zij het dat 15.000 hectare daarvan binnen het Natuur Netwerk Nederland valt. Buiten het NPLG om streeft de Bossenstrategie trouwens ook nog naar 26.000 hectare zogeheten agroforestry in 2030 – een mengvorm van landbouw met bomen en struiken.

En dan zijn er nog de beekdalen op zandgronden, die hersteld moeten worden met zones van 100 tot 250 meter breedte. Hoeveel hectare dat betreft, meldt het NPLG niet; Agractie raamt het op 60.000 hectare.

Alles bij elkaar opgeteld wordt er volgens het NPLG tot 2030 een oppervlakte die ongeveer overeenkomt met de grootte van de provincie Overijssel aan de reguliere landbouw onttrokken. En daar zouden dan volgens het PBL-rapport van maandag nog eens honderdduizenden hectares bij moeten komen.

Land- en tuinbouworganisatie Nederland (LTO) vindt dat de stapeling van doelen leidt tot „onhaalbare en onrealistische ambities”. De toekomst van „zeer veel landbouwbedrijven wordt ernstig bedreigd.” Daarom moet het kabinet terug naar de tekentafel, vindt LTO.

Daar lijkt het nog niet naar uit te zien. Stikstofminister Christianne van der Wal zegt door te gaan met de uitwerking van de plannen, waarbij de aanbevelingen uit het PBL-rapport goed van pas komen. Ze spreekt van een „opgave van ongekende omvang”, maar de overheid moet niet wachten op „perfecte plannen die op elk detail zijn uitgewerkt”. Ook natuurorganisaties roepen dat Nederland „toe is aan natuurvriendelijk boeren”.

Natuurherstelwet

Deze dinsdag boog het Europees Parlement in Straatsburg zich over de Natuurherstelwet, het al enigszins bijgeschaafde paradepaardje van voormalig Eurocommissaris Frans Timmermans. In Nederland vreest de landbouw een verergering van de stikstofcrisis.

Minister Van der Wal heeft onderzoek laten doen naar de impact van de Natuurherstelwet. Dat rapport wilde ze dinsdag nog niet vrijgegeven, ondanks een oproep daartoe maandag van de Tweede Kamer. Volgens de bewindsvrouw zijn straks de Europese landbouwministers nog aan zet en kan Nederland dan zijn positie bepalen.

SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen wil dat de Natuurherstelwet van tafel gaat. Nog steeds gaat natuurherstel volgens hem boven andere prioriteiten, zoals voedselproductie of woningbouwplannen. Ook de grote EVP-fractie zou tegenstemmen. De uitslag was bij het sluiten van het Reformatorisch Dagblad nog niet bekend.