Hurken, lurven, smiezen, kladden

Eerst de hurken. Die bestaan alleen in het meervoud. Het enkelvoudige ”hurk” heeft in het woordenboek ook wel een plek, maar heeft weinig met het menselijk lichaam te maken. Het is namelijk een synoniem van het woord ”hork”: bullebak, lomperik. Hurken is volgens Van Dale een werkwoord en een zelfstandig naamwoord. Wie hurkt, gaat op zijn hurken zitten. En bij het zelfstandig naamwoord wordt dan gezegd dat dat alleen in een vaste combinatie kan worden gebruikt: ”op zijn hurken zitten” óf ”op zijn hurken gaan zitten”. Die eerste combinatie heeft een letterlijke betekenis: met gebogen knieën zo zitten dat het achterste op de hielen rust zonder de grond te raken. De tweede combinatie –ze was mij volslagen onbekend– heeft een figuurlijke betekenis: zijn taalgebruik geheel afstemmen op kinderen of op de minst intelligenten. Dus iemand kan (in theorie) gehurkt op zijn hurken gaan zitten: dan zit hij met gebogen knieën terwijl hij een toespraak houdt waarin hij het taalgebruik afstemt op de aanwezige kleuters. Maar, hurken zijn dus geen lichaamsdelen. En smiezen? Ze hebben er op z’n minst zijdelings mee te maken. ”Iets of iemand in de smiezen hebben” is de meer literaire variant van ”iets of iemand in de gaten/kieren hebben”. En met die gaten en kieren worden ogen bedoeld. Lichaamsdelen dus. Er zijn bronnen die zeggen dat ”smiezen” wellicht aan het Duits ontleend is. Het Hoogduitse ”Schmiss” betekent: gapende, open wond. En dat werd figuurlijk gebruikt als synoniem voor ”spleet” of ”kier”. Lurven zijn sowieso geen tastbare ledematen. Je kunt ze, net als hurken, alleen in een vaste combinatie gebruiken. De Dikke Van Dale zegt: „iem. bij de lurven hebben, krijgen, pakken, vatten”. Het idioomwoordenboek van dezelfde uitgever zegt ook nog: „Iemand bij de lurven grijpen”, met als nadere toelichting: „Iemand vastgrijpen. Vaak gebeurt dit vrij ruw, hardhandig. Je kunt iemand ook bij de kladden grijpen of in de kraag vatten. De oorsprong van lurven is in duisternis gehuld.” De herkomst van kladden is wel bekend. Hetzelfde idioomwoordenboek zegt: „Kladden betekende ”lappen, vodden”; het was een minachtend woord voor ”kleren”.” Zouden lurven wellicht in kladden zijn gehuld? _Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl_

Hurken, lurven, smiezen, kladden

Cultuur & boeken | taal

RD.nl in uw mailbox?