De schijnwerpers staan deze dagen gericht op Nieuw Sociaal Contract (NSC). Tamelijk abrupt kapte de nieuwe partij vorige week de formatiebesprekingen met PVV, VVD en BBB af. Vijf NSC-stemmers reageren op de politieke heisa rond NSC-leider Pieter Omtzigt.
„Zeer geschrokken” was Omtzigt vorige week over de overheidsfinanciën. Cijfers daarover zou hij te laat van informateur Ronald Plasterk hebben ontvangen. Daarom trok hij de stekker uit de onderhandelingen. In Haagse kringen vinden velen Omtzigts verhaal over de financiële rampspoed vergezocht. Critici denken dat de NSC-leider hoe dan ook de stekker eruit wilde trekken en bijvoorbeeld Wilders als premier niet ziet zitten. Onderling en openlijk geruzie op X, voorheen Twitter, tussen de politieke hoofdrolspelers zou de NSC-leider ook tegen de borst hebben gestuit.
Commotie ontstond over het feit dat Omtzigt informateur Plasterk vorige week slechts door middel van een appje informeerde over zijn besluit te stoppen. Plasterk zei bij de NSC-leider respect te missen voor het instituut van informateur. Omtzigt zelf gaf maandag toe dat hij „niet op de meest chique manier” de stekker eruit trok.
Wat vinden mensen die vorig jaar november op Omtzigt stemden van alle formatieperikelen? Het Reformatorisch Dagblad vroeg dat aan vijf bovengemiddeld betrokken NSC-stemmers. Allemaal waren ze vorig jaar bijvoorbeeld aanwezig op één of meer politieke bijeenkomsten waar Omtzigt sprak.
Kleuterschoolniveau
NSC-stemmer Annemarie Boom („ik blijf Omtzigt trouw”) uit De Bilt is ervan overtuigd dat Omtzigt niet alleen vanwege financiële kwesties de stekker eruit trok. „Dat is slechts de druppel die de emmer deed overlopen.” Het onderlinge gekissebis tussen de politieke hoofdrolspelers aan de formatietafel moet de NSC-leider een doorn in het oog zijn geweest, denkt ze. „Wilders vereenzelvigde zich in het openbaar min of meer met de kwalificatie „katholieke gluiperd” over Omtzigt. Onderhandelaars gingen op kleuterschoolniveau met elkaar om. Ik geef Omtzigt groot gelijk als hij zegt daar schoon genoeg van te hebben. Omtzigt is helemaal geen politieke gluiperd. Hij gaat tot het gaatje om te proberen de problemen van dit land op te lossen. Denk aan de woningnood en de migratieproblematiek.”
De manier waarop Omtzigt vorige week opstapte „verdient niet de schoonheidsprijs”, zegt Boom. „Hij voelde zich als een kat in het nauw.” Anderzijds is ze kritisch op informateur Plasterk. „Ik heb sterk de indruk dat Plasterk vooral zijn oren liet hangen naar PVV, VVD en BBB en dat hij geen enkel oog had voor Omtzigt.”
Ze denkt dat PVV-leider Wilders niet geschikt is een kabinet te leiden. „Ik heb Wilders ergens wel hoog zitten. Hij is een intelligente man met goede ideeën over bijvoorbeeld de migratieproblemen. Maar Wilders gaat veel te ver wat betreft omgangsvormen, zowel naar collega’s in politiek Den Haag als naar burgers. Wilders schoffeert mensen. Dat kan gewoon niet.”
Boom zou ermee kunnen leven als NSC zaken doet met GL-PvdA in een kabinet onder leiding van Frans Timmermans. „Of er een links of rechts kabinet komt maakt mij niet zo veel uit. Het gaat er mij om dat toekomstige bewindslieden niet met hun eigen ego bezig zijn, zaken niet laten escaleren, maar aan de slag gaan om de problemen in dit land op te lossen.”
Harde standpunten
De persoon van Geert Wilders zorgt „nu al voor een scheiding der geesten” binnen de NSC, zegt Erik Boelkens uit het Friese Arum. „Ik hoor NSC-stemmers die voorheen CDA kozen zeggen: „We moeten nooit in zee gaan met de PVV.” Bijvoorbeeld vanwege zijn harde standpunten over minderheden.”
Boelkens denkt terug aan een roemrucht CDA-congres in 2010 in Arnhem. Daar gingen de zeeën hoog wat betreft samenwerking tussen CDA en PVV. „Als de NSC zo’n congres over samenwerking met PVV zou organiseren, krijg je ook binnen NSC een drama.”
Omtzigt zou Wilders niet zien zitten als premier. Boelkens vraagt zich af of het handig is dat de NSC die „blokkade opwerpt”. „In Europa lopen wel meer zogeheten onmogelijke regeringsleiders rond, zoals minister-president Orbán van Hongarije.” De NSC-stemmer maakt wel een kanttekening. „Als Wilders premier zou worden, zou hij water bij de wijn moeten doen, en niet zo’n klein beetje ook. Als hij uitdraagt: „Ik wil af van de Europese Unie”, is Wilders niet geschikt als premier.”
Door Omtzigt bepleite alternatieve kabinetsvormen, zoals een extraparlementair kabinet (waarbij vooraf minder dichtgetimmerde regeerafspraken worden gemaakt), kunnen best de moeite waard zijn, vindt Boelkens. „Neem iemand als Hanke Bruins Slot, CDA-minister van Buitenlandse Zaken. Het zou jammer zijn als die vertrekt als minister. Ze zou die post kunnen blijven bekleden in een nieuw kabinet, zonder dat het CDA per se een van de coalitiepartners wordt.”
Dat NSC over links gaat met GroenLinks-PvdA ziet oud-ondernemer Boelkens „liever niet”. „Het midden- en kleinbedrijf is heel belangrijk voor Nederland. Dat mkb is bij rechts veiliger dan bij links. Ondernemers zijn de vele regels helemaal zat. De regeldruk moet een stuk minder. Dan heb je bij rechts meer kansen dan bij links.”
Pestkop
NSC-stemmer Piet Hermus uit het Brabantse Zevenbergschen Hoek is „niet verbaasd” dat Omtzigt vorige week de formatietafel de rug toekeerde. „In het openbaar blijft Wilders tekeer gaan als een Trump-achtige bully, een pestkop. Intussen riep informateur Plasterk Wilders niet tot orde. Dus ik kan me voorstellen dat Omtzigt heeft gedacht: jullie bekijken het maar.”
Hermus kan zich voorstellen dat veel NSC-stemmers niet gediend zijn van het optreden van voorman Omtzigt en de partij vaarwel zeggen. „Dan wordt binnen NSC het kaf van het koren gescheiden, en vertrekken de opportunisten. Ik ben daar niet rouwig om. Ik blijf voorlopig achter NSC staan, en zie het liefst dat de partij ooit samenvloeit met het CDA.”
Het steekt Hermus dat informateur Plasterk Omtzigt op de vingers tikte en hem een gebrek aan respect voor de functie van informateur verweet. „Ik adviseer Plasterk even goed in de spiegel te koekeloeren. Wat mij betreft is hij door het ijs gezakt. Hij liet Wilders zijn gang gaan en heeft niet voor een goede onderlinge sfeer gezorgd.”
Hermus staat versteld van de grilligheid van het kiezerspubliek. „Een halfjaar geleden werd de PVV amper op 15 zetels gepeild, nu op meer dan 50. Wat voor volk zijn wij? Ik had het er net nog over met mijn vrouw. Veel Nederlanders gaan als stuiterballen door het leven. Ze zien verkiezingen als een soort videospel. Absurd toch?”
Hermus keert zich, net als kennelijk Omtzigt, tegen Wilders als premier. „De PVV-leider vormt een soort eenmanszaak. Hij is een dictator in eigen huis. Bovendien heult hij met Poetin. Zo’n man moet je geen kabinet laten leiden. Laat hem lekker in de Tweede Kamer blijven zitten.”
Moeite heeft de Brabantse NSC’er met samenwerking met een linkse partij als GroenLinks-PvdA. „Sommige mensen in die kringen riepen na de terreuraanval van Hamas op 7 oktober: „From the river to the sea, Palestine will be free.” Met dat soort kreten heb ik niks.”
Twijfel
NSC-stemmer Richard de Lange uit Gendringen (in de Achterhoek) vindt het goed dat Omtzigt de PVV op afstand houdt. „Ik ben blij dat ik bij NSC een plek in het midden van het politieke spectrum heb gevonden. Binnen die partij moeten de democratie en de rechtsstaat de hoogste prioriteit hebben. Daarom vind ik ernstige twijfel over samenwerking met de PVV op zijn plaats. Wilders heeft jaren aangeschopt tegen bijvoorbeeld het Vluchtelingenverdrag.”
Omtzigt „twijfelt te veel”, maar kritiek op de NSC-leider is „lang niet altijd even zuiver”, vindt De Lange. „Informateur Plasterk stelt dat Omtzigt te weinig respect heeft voor het instituut van informateur. Maar die kritiek had Plasterk binnenskamers moeten houden. De onderhandelaars zouden wat betreft omgangsvormen een voorbeeld moeten nemen aan de vorige week overleden Dries van Agt. Die was als persoon wellevend.”
Net als zijn partijleider ziet ook NSC’er De Lange wel wat in een minder gebruikelijke kabinetsvariant waarbij bijvoorbeeld niet-politieke specialisten een ministerspost vervullen. „Denk bijvoorbeeld aan Ernst Kuipers die uit de medische wereld komt en namens D66 zorgminister was.”
De Lange zegt een volgende keer weer NSC te stemmen, maar ergens knaagt twijfel. „De interne partijdemocratie kan beter. Ik had me aangemeld voor een bijeenkomst voor NSC-leden over de formatie. Maar die was al volgeboekt.”
Lompe manier
Omtzigt is vorige week „op een lompe manier” uit de formatiebesprekingen gestapt, analyseert NSC-stemmer Johan van der Stoel uit het Brabantse Veldhoven de recente politieke ontwikkelingen. „Omtzigt gaf maandag zelf ook toe dat de manier waarop hij de stekker eruit trok niet chique was. Zelf las ik in de media verschillende verhalen over wat zich nou achter de schermen heeft afgespeeld. Plasterk moest drie heren en één dame met allemaal totaal verschillende karakters bij elkaar zien te brengen. Dat is lastig. Omtzigt stelde dat Plasterk financiële ramingen te laat heeft ingeleverd. Dat soort zaken ligt heel gevoelig bij Omtzigt. Kennelijk werd de spanning voor hem te groot. Hij trok het niet meer en was moe.”
Net als andere NSC’ers betwijfelt ook Van der Stoel of Wilders een kabinet kan leiden. „Dat wordt een bende. Ik geloof niet dat hij de ideale premier is. Hij heeft nauwelijks partijkader.”
Als Wilders regeringsverantwoordelijkheid gaat dragen, zal zijn achterban zich achter de oren gaan krabben, voorspelt Van der Stoel. „In het verleden kon hij in de migrantendiscussie makkelijk roepen dat hij het land wil dichtgooien, in een regering zal Wilders merken dat dat niet gaat.”
Hoe dan ook heeft de NSC-stemmer uit Brabant veel liever een kabinet over rechts dan over links. Zijn schrikbeeld is een kabinet onder leiding van Frans Timmermans, partijleider van GroenLinks-PvdA. „Met zijn Europese Green Deal heeft hij totaal geen oog voor bijvoorbeeld de boeren.”
