”Geniaal. Uitvindingen die onze wereld veranderden”
Auteur: Ian Harrison
Uitgeverij: Fontaine Uitgevers, ’s-Graveland, 2004
ISBN 90 5956 083 3
Pagina’s: 288
Prijs: € 29,90; Titel: ”Onverwacht succes”
Auteur: Lex Veldhoen
Uitgeverij: Ad. Donker, Rotterdam, 2004
ISBN 90 6100 564 7
Pagina’s: 112
Prijs: € 14,95.

„Waarom ben ik eigenlijk niet op dat idee gekomen?” Uitvindingen lijken vaak zo vanzelfsprekend, maar bij de meeste mensen gaat het lampje net iets te laat branden. En met een uitvinding is de uitvinder er nog niet; het in de markt zetten is zeker zo moeilijk.

„Deze kamer wordt verlicht door elektrische lampen van Edison. Steek de lamp niet aan met een lucifer. Draai de knop om naast de deur.” De aanbeveling lijkt volstrekt overbodig, maar mensen moesten in het begin nogal wennen aan de gloeilamp, blijkt uit het boek ”Geniaal. Uitvindingen die onze wereld veranderden”. „De lamp heeft geen schadelijke gevolgen voor uw gezondheid”, voegt de fabrikant er nog aan toe.

De beschrijving van de gloeilamp, de eerste uitvinding die in het boek aan de orde komt, zet gelijk de toon voor de rest van het boek. De lezer krijgt meer dan een droge beschrijving van zo’n 150 vindingen. De Engelse auteur en uitvinder Ian Harrison besteedt aan elke uitvinding twee pagina’s A4. Omdat de stukjes tekst qua lengte makkelijk te behappen zijn en de helft van de ruimte gevuld is met fotomateriaal, leest het boek als een trein.

Een leuke anekdote is ook de aanleiding voor de uitvinding van de veiligheidsspeld. Uitvinder Walter Hunt had een schuld bij de man die zijn patenten uittekende. Zijn crediteur beloofde zijn schuld over te nemen en hem nog 400 dollar extra te betalen als hij een nuttige uitvinding kon bedenken die uit één stuk metaaldraad bestond. Drie uur later, na veel buigen en draaien, had Hunt de veiligheidsspeld uitgevonden.

Meestal stopt Harrison dergelijke verhaaltjes in de wist-u-datjes die op elk paginapaar terugkomen. Leuk om te weten bijvoorbeeld dat de zogenaamde kroonkurk, het metalen dopje op bier- en frisdrankflesjes, altijd 21 tandjes heeft. Bij 20 of 22 tandjes sluit de dop minder goed. Of dat het niet geven van koffie door de bruidegom aan de bruid in het 17e-eeuwse Constantinopel aanleiding was tot scheiding.

Landgenoot
Soms legt Harrison wel heel weinig uit. Bij een zinsnede zoals „halfgeleiders als vervanging voor de grote, inefficiënte thermionische buizen” kan de gemiddelde lezer zich weinig voorstellen. Om maar te zwijgen van de termen „veldeffect-versterker” en „gelijkgerichte verbindingen” die in hetzelfde stukje bij iedere lezer als bekend worden verondersteld. Natuurlijk kan de auteur niet alles stoppen in pakweg 25 regels A4, maar een tekening met wat uitleg zou al heel veel helpen.

Ook de keuze voor onderwerpen in ”Geniaal. Uitvindingen die onze wereld veranderden” is soms onbegrijpelijk. Waarom gaat Harrison wel in op de pil en in het laatste hoofdstuk op allerlei fantasie-uitvindingen, maar gaat hij penicilline en draadloze communicatie voorbij? Over een veranderende wereld gesproken.

De Nederlandse lezer slaat het boek misschien teleurgesteld dicht. Vijfentachtig procent van de beschreven slimmeriken komt uit de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk. Naar een landgenoot zal hij tevergeefs zoeken. Of het moet Cornelis Drebbel zijn, maar die zat op het hoogtepunt van zijn carrière ook in een van de uitvinderslanden: Engeland.

”Onverwacht succes” van de Nederlandse journalist Lex Veldhoen doet het wat dat betreft wat beter. De klapschaats -het kan bijna niet Nederlandser- krijgt daarin bijvoorbeeld uitgebreid aandacht. Een Nederlandse productie is overigens lang niet altijd iets om trots op te zijn, blijkt uit het boek. ”Showgirls”, een film van de Nederlander Paul Verhoeven over een halfnaakte danseres, komt ook ter sprake, inclusief foto.

Het boek van Veldhoen is qua lengte, breedte en dikte heel wat bescheidener van formaat dan ”Geniaal. Uitvindingen die onze wereld veranderden.” De verhalen zijn langer en minder geïllustreerd, maar boeien in de meeste gevallen van begin tot eind.

Lomografie
De aanpak van Veldhoen is duidelijk anders dan die van Harrison. Gaat de laatste nauwelijks in op de weg van product naar markt, Veldhoen behandelt expliciet de vraag waarom een product succesvol is. Specifieker: hij beschrijft alleen de producten die onverwacht tot succes leidden. Niet alleen bijzondere uitvindingen, maar ook bijvoorbeeld het verhaal van de Amerikaanse krant USA Today, die met het economisch tij tegen toch de grootste krant van de VS werd.

De succesverhalen zijn soms opmerkelijk. Een uiterst eenvoudig Russisch fototoestel, de Lomo, wordt ruim tien jaar na het eerste product, als de producent op de rand van de afgrond staat, razend populair. De aanleiding: een stel westerse jongeren die een toestelletje bij de tweedehandszaak kochten. Zelfs de toenmalige vice-burgemeester van Sint-Petersburg, Vladimir Poetin, bemoeide zich met wat enthousiastelingen liefkozend ”lomografie” noemen.