De reeks opwekkingen is volgens Hart „bijna eindeloos”. In een recente lezingencyclus onderscheidde hij daarbij drie vormen: vernieuwing als God het hart van een enkeling raakt, ”revival” (opwekking) wanneer er in een (lokale) gemeenschap sprake is van herleving van het geloof, en ”awakening” (ontwaken) als er sprake is van hernieuwde beleving van het geloof, waarvan de invloed verder reikt dan de kerk of de regio. „Er zijn opwekkingen geweest die voor langere tijd het kerkelijke en soms ook het openbare leven in de VS veranderden.”

Bepalend in de kerkgeschiedenis van Amerika zijn vooral de opwekkingen geweest in het midden van de 18e en in de eerste helft van de 19e eeuw. De eerste ”Great Awakening” vond plaats tussen 1730 en 1760. Deze vernieuwing was een reactie op het Verlichtingsdenken, waarin de kennis van het verstand maatgevend was. „In die tijd was de invloed van het puritanisme dat onder pioniers veel invloed had gehad in het algemeen sterk afgenomen. Mede door de Verlichting was de godsdienstbeleving formalistischer geworden. Er werd in de prediking weinig aandacht gegeven aan de persoonlijke bekering. Ook het kerkbezoek nam af. Veel mensen namen genoegen met een fatsoenlijk leven. Geestelijk gezien was het een arme tijd”, zegt Hart.

Edwards

De calvinistische prediker Jonathan Edwards (1703-1758) nam een centrale plaats in bij de eerste Great Awakening. In 1726 kwam hij tot bekering. Daardoor ging hij de leer van de uitverkiezing waarderen. Hij zag die niet langer als een „afschuwelijk oordeel”, maar als een „bijzonder genadige en verheugende gedachte”. Een jaar later werd hij predikant in Northampton om zijn grootvader Solomon Stoddard te assisteren.

Als predikant keerde Edwards zich tegen het arminianisme en drong in zijn prediking aan op persoonlijke bekering. Het dienstwerk in Northampton bleef niet zonder zegen.

Na enkele jaren kreeg Edwards contact met de Engelse opwekkingsprediker George Whitefield (1714-1770). Mede onder diens invloed werd zijn prediking scherper en indringender. Onomwonden zei hij dat ieder die niet door genade persoonlijke verlossing heeft verkregen, voor eeuwig verloren gaat. Daarbij schuwde Edwards niet om tegenover de eeuwige heerlijkheid ook de verschrikkelijke straf in de hel te beschrijven. Meest sprekende voorbeeld daarvan is de –beroemd geworden– preek die hij in 1741 hield: ”Zondaar in de hand van een toornend God”. De preek staat in het Amerikaanse onderwijs tot de dag van vandaag te boek als een van de klassieke werken uit de literatuur. Juist deze overdenking leidde tot een opwekking: velen kwamen tot verandering.

Terwijl Edwards vooral in zijn eigen gemeente bleef werken, trok George Whitefield van stad naar stad, van dorp naar dorp en van plantage naar plantage. In één jaar tijd legde hij achtduizend kilometer af en preekte hij meer dan 350 keer. Duizenden mensen, onder wie veel slaven en indianen, zaten onder zijn gehoor. Die arbeid leidde tot een opbloei van het kerkelijk en geestelijk leven.

Methodisten

Ongeveer vijftig jaar later vond in Amerika opnieuw een opwekking plaats, die de Second Great Awakening wordt genoemd. Vooral methodisten en baptisten spanden zich in om de boodschap van het Evangelie te verbreiden tot aan de grenzen van de toenmalige VS. Deze opwekking leidde ertoe dat met name de methodisten een enorme groei doormaakten. Cijfers tonen dat aan. In 1776 waren er in Amerika ongeveer twintig methodistengemeenten. In 1850 waren dat er meer dan 19.000.

Door de invloed van die denominaties werd tijdens de opwekkingsbijeenkomsten steeds meer en steeds nadrukkelijker aangedrongen op het maken van een geloofskeuze. Daarnaast kenmerkte deze opwekking zich veel meer dan de eerste door activisme en sociale bewogenheid. Voormannen van deze opwekking ijverden voor hervorming van het gevangeniswezen, streden tegen alcoholisme en waren betrokken bij armenzorg.

Verschuiving

De Britse theoloog Iain H. Murray, auteur van ”Revival and revivalism”, over de geschiedenis van het Amerikaanse evangelicalisme, constateert dat er bij de Second Great Awakening een verschuiving valt te constateren ten opzicht van de eerste opwekking. Die ten tijde van Edwards en Whitefield had volgens Murray vooral een calvinistisch karakter door het accent op Gods verkiezing. In de prediking werd steeds weer gezegd dat de mens tot geen enkel goed in staat is. De Second Great Awakening droeg een meer arminiaans karakter, aldus Murray. De mens maakt een vrijwillige geloofskeuze en is actief in de zorg voor het sociaal welzijn van medemensen.

Juist die arminiaanse, activistische trek is volgens Murray typerend geworden voor de meeste latere opwekkingen. „Van mensen wordt vrijwel altijd gevraagd publiek te kiezen voor de Heere Jezus. De notie dat de mens alleen maar geneigd is het kwade te doen, krijgt vaak geen of heel beperkt aandacht.”

Daarmee wil Murray overigens niet beweren dat de verschillende opwekkingen van geen betekenis zijn geweest. „Ze hebben zeker een positieve invloed gehad op de maatschappelijke ontwikkelingen in de VS. Mede door de opwekkingen is er in Amerika een vorm van burgerlijke godsdienst ontstaan die lang een remmende invloed had op de secularisatie.”

Honderden studenten die dagen én nachten achter elkaar door samen bidden, de Bijbel lezen en zingen. Aan de universiteit van Asbury had in februari vorig jaar een ”revival”, een opwekking, plaats. Hoe is het een jaar later? Deel 3 van een vijfdelige serie.