Podcastmaker Thijs van Litsenburg vond lezen en als kind voorgelezen worden altijd als de normaalste zaak van de wereld. Dat verandert als hij in opdracht van Cubiss, een stichting die bibliotheken in Brabant en Limburg ondersteunt, een podcastserie maakt over laaggeletterdheid. Hij beseft dat zijn moeder in wezen een voorleesprofessional was. Wat zijn moeder voor hem en zijn broertje deed, kan niet iedereen, constateert hij al in de eerste opname van de vierdelige serie, waarvan het laatste deel nog moet verschijnen. Het is een zoektocht naar de impact van laaggeletterdheid op gezinnen en wat we in Nederland kunnen doen om die te verminderen.

In Nederland is een op de zes volwassenen laaggeletterd. Dat betekent dat iemand na het afronden van zijn opleiding niet op mbo 2-niveau kan lezen, schrijven of rekenen. Met het gevolg dat die persoon moeite heeft om informatie vanuit de overheid of bijvoorbeeld de school van hun kinderen te begrijpen en daarop in te spelen.

Dat aantal neemt alleen maar toe en het gaat in ruim de helft van de gevallen om mensen die Nederlands als eerste taal hebben, blijkt uit het gesprek dat Van Litsenburg in de derde aflevering heeft met Saskia ten Houten, adviseur bij Stichting Lezen en Schrijven. Naast vergrijzing en migratie als oorzaken van de stijging noemt ze het feit dat te veel leerlingen het mbo verlaten zonder voldoende basisvaardigheden. „Als je op je achttiende gaat werken en niet van lezen houdt, neemt die vaardigheid snel af, terwijl teksten er niet eenvoudiger op worden.”

Het probleem houdt zichzelf in stand op het moment dat er kinderen komen. Die komen met een achterstand de kleuterklas binnen, worden laaggeletterde volwassenen, vormen weer een taalarm gezin en zo is de cirkel weer rond.

Hoeveel schaamte dat oplevert, weet Femke Reijnen uit ervaring. Zij is adviseur en projectleider basisvaardigheden en educatie bij Bibliotheek Service Centrum Utrecht en groeide op met een laaggeletterde vader en een analfabetische moeder. Ze vertelt er open over in de eerste aflevering van de podcast.

Dat haar moeder helemaal niet kon lezen en schrijven, ontdekte Reijnen pas op haar achttiende. Argwaan had ze niet, want haar moeder zat elke morgen met de krant voor zich. Pas later realiseert ze zich dat hieruit blijkt hoe haar moeder zich geschaamd moet hebben.

Samen met Van Litsenburg bekijkt Reijnen haar schoolrapport uit groep 6, waarop de juf wijst op het matige leestempo en monotone stemgeluid. Ze schrijft er een aansporing bij om maar veel te oefenen. Op school hadden ze geen idee van de thuissituatie, geeft Reijnen aan, die vanuit haar verleden en haar huidige werk weet hoe belangrijk het is om het taalniveau binnen het hele gezin aan te pakken.

Dat is nog niet eenvoudig, constateert Van Litsenburg als hij een voorleesuurtje in de bibliotheek van het Brabantse dorp Zeeland bezoekt. Hij ontmoet er een groep kinderen die met hun gemotiveerde ouders trouw de voorleessessies bezoekt. Het laat zien dat er ook een vicieuze cirkel van hooggeletterdheid is. Wie met zijn kind de bibliotheek bezoekt, tijdens een ritje op de fiets van alles aanwijst en benoemt en veel voorleest, zorgt er als vanzelf voor dat het met een voorsprong het onderwijs betreedt. Voorlezen is met name zo belangrijk, omdat het kind zo in aanraking komt met woorden die je zelf niet gebruikt.

Bibliotheken doen heel veel en vormen een sleutelrol, zeker als ze samenwerken met scholen. Die kunnen kinderen aanmelden voor huiswerkbegeleiding en voorlezen aan huis. Zo pikken de ouders ook een graantje mee.

Van Litsenburg maakte een leerzame podcast die een boekje opendoet over de situatie in Brabant, maar ook buiten de regio het luisteren waard is. Vol met persoonlijke verhalen en tips. En wellicht als motivatie om zelf voorleesvrijwilliger of huiswerkbegeleider te worden.

> cubiss.nl/podcast-de-taalkloof