De start van Yeşilgöz als opvolger van VVD-leider Mark Rutte verloopt niet vlekkeloos. Zij gaat tenminste drie keer onderuit. Op 22 november verliest ze tijdens de Tweede Kamerverkiezingen de strijd van PVV en GroenLinks-PvdA. De ambitie van Yesilgöz om de grootste te worden, gaat in rook op. De PVV komt met 37 zetels uit de bus en GroenLinks-PvdA met 25. De VVD moet het deze kabinetsperiode doen met 24 zetels. De liberalen moeten een verlies van maar liefst 10 zetels incasseren.

Verder is er gedoe over de uitspraken van Yeşilgöz of de VVD nu wel of niet met de PVV in zee wil. Eerst zet ze de deur voor samenwerking op een kier om twee dagen voor de verkiezingen te zeggen dat de VVD niet in een kabinet-Wilders zal stappen. Nu staat ze op het standpunt dat haar partij een regering met de PVV gaat gedogen. Dat gedraai komt niet sterk over.

De keus om een regering met de PVV te gedogen, lijkt voor de partij strategisch gezien op dit moment overigens wel het meest voor de hand te liggen. De VVD is behoorlijk verdeeld over regeren met Wilders. Op het platteland zijn veel liberalen voor een coalitie met de PVV. Zij vinden dat het tijd is voor een rechts beleid en daar moet de VVD aan meedoen. In de steden bestaan reserves. Veel leden daar vinden dat de VVD niet moet gaan regeren met de partij van Wilders.

Spreidingswet

VVD’ers op het platteland zijn grosso modo wat conservatiever dan de liberalen in steden. Mensen als Hans Wiegel, Ivo Opstelten en Henk Kamp zijn vertegenwoordigers van de conservatieve vleugel. Samenwerking met de PVV spreekt hen wel aan. Anderen als Ed Nijpels, Jozias van Aartsen en Frans Weisglas, zijn progressiever. Zij neigen meer naar D66 en gaan liever niet in zee met de PVV.

Tot slot blijkt de VVD onder Yeşilgöz niet in staat om een consistent standpunt uit te dragen over de spreidingswet. Deze wet, die in het uiterste geval gemeenten dwingt om nieuw binnengekomen asielzoekers op te nemen, ligt vanaf het begin gevoelig in de partij. Rutte moet persoonlijk bij de VVD-fractie in de Tweede Kamer langskomen om zijn partijgenoten over de streep te trekken. Dat lukt, maar niet nadat Rutte heeft beloofd om zich persoonlijk sterk te maken voor terugdringing van het aantal asielzoekers.

Voor joker

Yesilgöz komt na de verkiezingen in de problemen omdat ze als fractievoorzitter zegt de spreidingswet niet langer te steunen. Maar als minister van Justitie staat ze er wel achter. Uiteindelijk stemt de Tweede Kamer wel in met de spreidingswet, maar zonder steun van de VVD.

Nog meer problemen ontstaan als blijkt dat de VVD-fractie in de Eerste Kamer de spreidingswet wel steunt. Waarnemers vinden dat Yeşilgöz voor joker staat en niet in staat blijkt te zijn alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. In de partij klinkt gemopper over de zwabberkoers van de partij. Is de VVD nu wel of niet voor de spreidingswet? En wat gebeurt er eigenlijk om de asielstroom in te dammen?

Onder dit ongunstig gesternte komt het VVD-congres zaterdag in Noordwijkerhout bijeen. Allereerst om zich voor te bereiden op de verkiezingen voor het Europees parlement in juni van dit jaar. Maar partijleden willen zich ook uitspreken over de formatie en over de koers die Yeşilgöz vaart.

Dat de partij haar leider nu zal wegsturen, ligt niet voor de hand. Ze krijgt ongetwijfeld wel de nodige kritiek te verstouwen. Maar de partij zal Yeşilgöz wel de kans willen geven om de formatie af te ronden.

Overigens is het vrijwel altijd zo dat nieuwe leiders in hun beginperiode de nodige kritiek krijgen vanuit hun achterban. Leiders hebben nu eenmaal de tijd nodig om in hun rol te groeien. De grote politieke leiders uit de achterliggende decennia, de CDA’er Lubbers, de PvdA’er Kok en de VVD’er Rutte, kregen vroeg of laat ook de wind van voren. Zo bokste Rutte in zijn begintijd op tegen Rita Verdonk van wie hij maar nipt de interne verkiezing over het lijsttrekkerschap won.

Uitdaging

Ondertussen staat Yeşilgöz nu voor de uitdaging om het vertrouwen van de partij te herwinnen. Ze zal met een goed verhaal moeten komen waarmee ze het overgrote deel van de aanwezige leden achter zich weet te krijgen. Lukt dat niet, dan zal de discussie over haar positie vroeg of laat weer oplaaien. En dan staat niet bij voorbaat vast dat ze aan kan blijven als partijleider.

De VVD heeft in de afgelopen decennia heel wat leiders versleten die niet tot tevredenheid van de partij functioneerden. Daarbij valt te denken aan mensen als Ed Nijpels, Joris Voorhoeve, Hans Dijkstal en Jozias van Aartsen. Of Yeşilgöz in dat rijtje thuishoort of in het rijtje van de grote VVD-leiders als Oud, Wiegel, Bolkestein en Rutte, zal de komende tijd moeten blijken.