Taal: Lang leve de aanvoegende wijs
Het voorlaatste taalstukje ging over naamvallen. En die bijdrage vraagt om een vervolg. Ten eerste omdat er iets goedgemaakt moet worden. Want ik deed de waarheid geweld aan door te schrijven: „In ”den vaderland getrouwe” staat ”getrouw” in de derdenaamvalsvorm.” Dat klopt niet, mailden verschillende lezers me, terecht. In die frase staat namelijk ”den vaderland” in de derdenaamvalsvorm. Waar ging het mis?
Veel zelfstandig naamwoorden krijgen in de derde naamval een -e aan het einde: van ganser harté, met voorbedachten radé, te allen tijdé. Dus mijn brein zei bij ”den vaderland getrouwe”: het woord dat op -e eindigt, moet hier de datief zijn.
Fout! Die -e achter ”getrouw” staat hier alleen maar om het rijmschema en het metrum kloppend te maken. (Als je de zin zonder die laatste ”e” zingt, klinkt het alsof er een kras op de cd zit.) En achter ”vaderland” had een -e gemoeten, maar die is er bij het dichten juist afgehakt. Dus: ”den vaderlande getrouw” werd ”den vaderland getrouwe”. Maar ”vaderland” blijft natuurlijk gewoon het zelfstandig naamwoord.
Hoe een zelfstandig naamwoord er in een naamvalsvorm uitziet, hangt af van het woordgeslacht. Woorden die het lidwoord ”het” krijgen, zijn natuurlijk onzijdig. Maar kun je in het Nederlands aan de-woorden zien of ze mannelijk of vrouwelijk zijn, vroeg een lezer die „iets van de taal van onze oosterburen weet”.
Vaak niet. Maar er is wel enige gelijkenis met het Duits. Duitse woorden die op (onder meer) -heit, -keit, -schaft, -ung en -ei eindigen zijn altijd vrouwelijk. Zo zijn veel Nederlandse woorden die op -heid, -nis, -schap, -ing en -ij eindigen ook vrouwelijk. Maar in die vorige naamsvalsbijdrage stond al: steeds meer woorden worden mannelijk én vrouwelijk, dus dit rijtje is steeds minder bruikbaar.
Een docent Nederlands zag in die bewuste bijdrage aanleiding om aandacht te vragen voor een andere categorie woorden die op een ”e” eindigen: werkwoorden in de aanvoegende wijs. Zoals in het Onze Vader: Uw Naam worde geheiligd. Uw Koninkrijk kome. Uw wil geschiede.
Wat betekenen deze zinnetjes? Tot verbijstering van de docent dacht een deel van haar collega’s: Uw Naam zal worden geheiligd, Uw Koninkrijk zal komen, Uw wil zal geschieden. Terwijl de aanvoegende wijs een wens of aansporing aangeeft: Geef dat Uw Naam geheiligd wordt, laat Uw Koninkrijk komen, ik wens dat Uw wil zal geschieden.
Leve de taalregels! Dat betekent dus: laat de taalregels alsjeblieft in goede gezondheid voortleven.
Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie.
Reageren? chris@rd.nl
