Spaans hield haar lezing over ”Ernst Jan Ledeboer: Godsdienstigheid tussen houtkrullen en oestervaatjes” tijdens de wintervergadering van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis. Deze vond plaats in het gebouw van de Theologische Universiteit Utrecht aan de Plompetorengracht in de Domstad. Thema van de dag was het protestantse perspectief op de vraag hoe te leven als christen, tussen 1400 en 1700.

Ernst Jan Ledeboer stamde uit een welgestelde predikantenfamilie. Zijn vader en twee broers waren predikant. Zelf was Ledeboer geen studiebol, aldus Spaans. Hij werd meubelmaker en oesterhandelaar.

Niet doorsnee

Ledeboer weerspiegelt de gereformeerde religieuze cultuur aan het eind van de zeventiende en begin van de achttiende eeuw, toen de Gereformeerde Kerk inmiddels gevestigd was. Spaans: „Bij die cultuur horen dominees en professoren als dragers ervan, maar ook mannen en vrouwen zonder formele theologische scholing die gezaghebbend over hun geloof spraken.” Zij lieten onder meer levensbeschrijvingen, poëzie, meditaties en brieven na. Zo ook Ledeboer. „Hij was geen doorsnee gereformeerde. Hij onderbouwde zijn godsdienstigheid met een eigen interpretatie van de in zijn tijd gangbare theologie.”

In Ledeboers leven wisselden meer en minder vrome perioden zich af. Hij was geraakt door een traktaat van de Engelse puritein Christopher Love en besloot „een bondgenoot van koning Jezus te worden”, schreef hij. In een van zijn brieven klaagde Ledeboer dat hij wel aan het avondmaal is geweest, „maar dat zijn Bruidegom zich aan de tafel voor hem verborgen heeft gehouden, omdat hij die week veel te veel met wereldse zaken was bezig geweest”.

Tuchthuisboef

Vanaf het begin van de achttiende eeuw werd Ledeboer een fervent briefschrijver. De ontvangers waren divers: zowel een Twentse barones als een Groningse tuchthuisboef. Hij schreef de brieven bij bijzondere gelegenheden: een overlijden, een huwelijk, een intredepreek van een jonge predikant. „Het waren heel lange brieven, kleine traktaatjes, hartelijk van toon en toch onpersoonlijk. In al zijn brieven wees Ledeboer op de gevaren van de zonde en de noodzaak van bekering”, vertelde Spaans.

Bij een overlijden benoemde Ledeboer de droevige situatie, maar wees hij er ook op dat de weduwe moet beseffen dat zij nu meer tijd heeft voor haar hemelse Bruidegom. Spaans vermoedt dat het hier gaat om een vaststaand genre. „Het was gebruikelijk om elkaar bij een overlijden dit soort brieven te schrijven.”

Ledeboeriaan

Kerkelijk was Ledeboer betrokken, aldus Spaans. „Hij prijst kerkgang en het beluisteren van preken aan. Niet elke predikant kon hem echter bekoren. „Er zijn er te veel die slap preken tegen de zonde en kennelijk zelf de wedergeboorte niet deelachtig zijn geworden”, schreef hij.

Ledeboer kan erg „knorren” op zorgeloze gelovigen, die menen dat een net christelijk leven genoeg is. De serieuze gelovige moet de strijd aangaan met zijn machtige tegenstanders. „Ledeboer beschrijft dat als een pelgrimsweg.”

Is Ledeboer een ”ledeboeriaan avant la lettre” te noemen? Een van zijn nazaten was namelijk de bekende bevindelijke predikant L.G.C. Ledeboer (1808-1863). Spaans meent van niet. „Ernst Jan Ledeboer maakte gebruik van allerlei ideeën die in zijn tijd gangbaar waren, waarin hij zich verdiepte, zonder ze klakkeloos over te nemen.”

Prestigeproject

Historicus dr. Jos de Weerd hield tijdens het middagprogramma een lezing over ”Een katholieke hervormingsagenda: de gewelfschilderingen in de Onze Lieve Vrouwekerk in Harderwijk”. Anders dan vaak wordt aangenomen, zijn deze schilderingen volgens De Weerd niet „verkapt gereformeerd”, maar beschouwden bezorgde stadsbestuurders die als prestigeproject om de tegenstellingen tussen rooms-katholieken en gereformeerden te overbruggen.

Prof. dr. Mirjam van Veen, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam, sprak over de correspondentie van vijf gereformeerde vrouwen uit Breda, die na de beeldenstorm van 1566 op de vlucht sloegen naar het Heilige Roomse Rijk. Daar waren ze lid van gereformeerde vluchtelingengemeenschappen.